گناه شناسی

چند وقتی است که تحرکات نژادپرستی و قومیت گرایی با تحریک دشمنان و با نیت تفرقه افکنی بین ملیتها و قومیتها بسیار داغ شده است، هر ملتی خود را برتر از دیگران می بیند و به خود اجازه می دهد که سایرین را تحقیر کرده و کوچک ببیند،  

(یا أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْناکُمْ مِنْ ذَکَرٍ وَ أُنْثى وَ جَعَلْناکُمْ شُعُوباً وَ قَبائِلَ لِتَعارَفُوا إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقاکُمْ إِنَّ اللَّهَ عَلیمٌ خَبیرٌ)[1]

ای مردم، ما شما را از مرد و زنی آفریدیم و در گروه‏ها و تیره‏های بزرگ و کوچک جای دادیم تا یکدیگر را بشناسید؛ همانا گرامی ترین شما نزد خدا، با تقوی ترین شما است.

خداوند بخاطر امتحان مردم و از روی حکمتش به بعضی ثروت می دهد به برخی نمی دهد، در این میان برخی از  اغنیا، فقرا را پست و خوار می شمارند، به عبارت دیگر گرفتار نوعی خود بزرگ بینی و کبر شده و خود را برتر از فقرا می بینند.
در این باره امام صادق علیه اسلام می فرمایند:
هر کس که مؤمنی را به خاطر نداری و فقرش پست و کوچک شمارد خداوند روز قیامت او را در برابر خلایق رسوا کند ( و به زشتی شهره سازد ) .
اصول کافی ، ج 4 ، ص (56)

تواضع یکی از فضائل اخلاقی و به این معنی است که انسان، خود را از کسانى که در جاه و مقام از او پایین‌ترند، برتر نداند. همچنین به معناى شکسته نفسى و افتادگى آمده است که آدمى خود را از دیگران بالاتر نبیند.

صفت متضاد تواضع، تکبر و خود بزرگ بینی است . تکبّر یکی از رذائل اخلاقی و به این معنی است ‌که آدمى خود را بالاتر از دیگران ببیند، و معتقد شود که بر آنها برترى دارد، و دیگری را کوچک شمارد.

در میان صفات رذیله شاید کمتر صفتى به اندازه غرور زیان‏ آور و مرگبار باشد. پیامدهاى غرور تمام زندگى انسان را تحت تأثیر خود قرار مى‏دهد و دنیا و آخرت راتباه مى‏کند. مذمّت از این خوى زشت در احادیث بازتاب گسترده‏اى دارد، که بیانگر آثار زیانبار غرور هستند که به تعدادی از آنها اشاره می شود:

1.طولانی تر بودن مستی غرور از مستی شراب (حجاب عقل و فهم)

2. کانون شرّ

3. غرور نشانه بی عقلی

4. قطع کردن اسباب نجات

5. عامل بدبختى و هلاکت

6. حجاب پذیرش موعظه

7. کشنده بودن و مایه شکست در زندگى و سبب عقب افتادگى

8. سبب فساد و تباهى

9. مانع از عاقبت اندیشى

10.سبب ندامت و پشیمانى

11.تهیدستی در دنیا و آخرت

12. سبب توقف تکامل انسان

بسم الله الرحمن الرحیم

یَا أَیُّهَا الْإِنسَانُ مَا غَرَّکَ بِرَبِّکَ الْکَرِیمِ[i]

اى انسان، چه چیز تو را در باره پروردگار بزرگوارت مغرور ساخته است؟

راستى چه عامل و انگیزه‏اى تو را فریفت و زشت را زیبا و باطل را حق و بیداد را، در نظرت دادگرى جلوه داد تا او را نافرمانى کنى و به گناه دست‏یازى؟!

بعضى از بزرگان علم اخلاق گفته ‏اند غرور از صفات زشتى است که هر گروهى به نوعى به آن گرفتارند هر چند اسباب و درجات غرور آنها مختلف است.

اسباب غرور و خودبینى بسیار زیاد است و مغروران گروه‏هاى مختلفى هستندکه به برخی از آنها اشاره می شود:

1. جهل و نادانى

2. علم و دانش

3. عبادت و عمل صالح

4. مغرور شدن به لطف و کرم و مغفرت خدا

5. دنیا و زرق و برق دنیا

وَ لا تَمْشِ‏ فِی الْأَرْضِ مَرَحاً إِنَّکَ لَنْ تَخْرِقَ الْأَرْضَ وَ لَنْ تَبْلُغَ الْجِبالَ طُولاً [1]

و در [روى] زمین به نخوت گام برمدار چرا که هرگز زمین را نمى‏توانى شکافت و در بلندى به کوهها نمى‏توانى رسید.

تفسیر

این آیه مبارزه با کبر و غرور است و با تعبیر زنده و روشنى مؤمنان را از آن نهى مى‏کند، روى سخن را به پیامبر ص کرده، مى‏گوید:" در روى زمین از روى کبر و غرور، گام برمدار" (وَ لا تَمْشِ فِی الْأَرْضِ مَرَحاً[2])" چرا که تو نمى‏توانى زمین را بشکافى! و طول قامتت به کوه‏ها نمى‏رسد"!

(إِنَّکَ لَنْ تَخْرِقَ الْأَرْضَ وَ لَنْ تَبْلُغَ الْجِبالَ طُولًا).

اشاره به اینکه افراد متکبر و مغرور غالبا به هنگام راه رفتن پاهاى خود را محکم به زمین مى‏کوبند تا مردم را از آمد و رفت خویش آگاه سازند، گردن به آسمان مى‏کشند تا برترى خود را به پندار خویش بر زمینیان مشخص سازند! ولى قرآن مى‏گوید: آیا تو اگر پاى خود را به زمین بکوبى هرگز مى‏توانى زمین را بشکافى یا ذره ناچیزى هستى بر روى این کره عظیم خاکى.

وَ نَادَى فِرْعَوْنُ فِى قَوْمِهِ قَالَ یَا قَوْمِ الَیْسَ لِى مُلْکُ مِصْرَ وَ هَذِهِ الْانْهَارُ تَجْرِى مِنْ تَحْتِى افَلَاتُبْصِرُونَ* امْ انَا خَیْرٌ مِنْ هَذَا الَّذِى هُوَ مَهِینٌ وَ لَایَکَادُ یُبِینُ‏[1]

فرعون در میان قوم خود ندا داد و گفت: «اى قوم من! آیا حکومت مصر از آن من نیست؟ و این نهرها تحت فرمان من جریان ندارد؟ آیا نمى‏بینید؟!- مگر نه این است که من از این مردى که از خانواده و طبقه پستى است و هرگز نمى‏تواند فصیح سخن بگوید بهترم؟!».

تفسیر

یکى از رذایل اخلاقى و بیماری های قلبی که نه تنها در میان علماى اخلاق معروف و مشهور است بلکه در میان توده‏هاى مردم نیز از جمله صفات زشت شناخته شده مى‏باشد «غرور» است. این صفت رذیله موجب از خود بیگانگى و جهل نسبت به خویشتن و دیگران و فراموش کردن موقعیّت فردى و اجتماعى خود و غوطه‏ ور شدن در جهل و بى‏خبرى است.

غرور انسان را از خدا دور مى‏کند و به شیطان نزدیک مى‏سازد، واقعیّت‏ها را در نظر او دگرگون مى‏کند و همین امر سبب خسارت‏هاى شدید مادّى و معنوى مى‏گردد.

بسم الله الرحمن الرحیم

وَ اذْ قُلْنَا لِلْمَلَائِکَةِ اسْجُدُوا لِآدَمَ فَسَجَدُوا الّا ابْلِیْسَ ابَى وَاسْتَکْبَرَ وَ کَانَ مِنَ الْکَافِرِیْنَ‏ (سوره بقره، آیه 34)

 (یاد کن) هنگامى را که به فرشتگان گفتیم: «براى آدم سجده و خضوع کنید!» همگى سجده کردند، جز ابلیس که سر باز زد و تکبّر ورزید (و به خاطر نافرمانى و تکبّرش) از کافران شد!

قَالَ فَاهْبِطْ مِنْهَا فَمَا یَکُونُ لَکَ انْ تَتَکَبَّرَ فِیهَا فَاخْرُجْ انَّکَ مِنَ الصَّاغِرِینَ‏ (سوره اعراف، آیه 13)

گفت: «از آن (مقام و مرتبه‏ات) فرود آى! تو حق ندارى در آن (مقام و مرتبه) تکبّر کنى! بیرون رو که تو از افراد پست و کوچکى!»

آنچه در این مقال می خوانید:

شان نزول

شیطان پایه گزار استکبار

معنا و موارد استعمال" تکبر" و" استکبار" و توضیحى در باره استکبار در مقابل مخلوق و در مقابل خالق

باعث برباد رفتن اعمال

باعث عاقبت به شری

باعث ایجاد جهل و بى‏خبر ماندن از واضحات

باعث لجاجت و  جلوگیری از بازگشت و توبه

سرچشمه بدیها

بسم الله الرحمن ارحیم

انّ قَارُونَ کَانَ مِنْ قَومِ مُوسى‏ فَبَغَى‏ عَلَیْهِمْ وَ آتَیْنَاهُ مِنَ الْکُنُوزِ مَا انَّ مَفاتِحَهُ لَتَنُوءُ بِالْعُصْبَةِ اوْلِى الْقُوَّةِ اذ قَالَ لَهُ قَوْمُهُ لا تَفْرَحْ انَّ اللّهَ لایُحِبُّ الفَرِحِینَ* وَ ابْتَغِ فِیمَا أتَاکَ اللّهُ الدّارَ الآخِرَةَ وَ لاتَنْسَ نَصِیبَکَ مِنَ الدُّنیَا وَ احْسِنْ کَمَا احْسَنَ اللّهُ الَیکَ وَ لا تَبْغِ الفَسادَ فی الارْضِ انَّ اللّهَ لا یُحِبُّ المُفسِدینَ.[1]

ترجمه‏

1- قارون از قوم موسى بود، اما بر آنان ستم کرد، ما آن قدر از گنجها به او داده بودیم که حمل کلیدهاى آن براى یک گروه زورمند مشکل بود! (به خاطر آورید) هنگامى را که قومش به او گفتند: این همه شادى مغرورانه مکن که خداوند شادى کنندگان مغرور را دوست نمى‏دارد!- و در آنچه خداوند به تو داده، سراى آخرت را جستجو کن و بهره‏ات را از دنیا فراموش مکن و همان گونه که خدا به تو نیکى کرده، نیکى کن و هرگز در زمین به دنبال فساد مباش که خدا مفسدان را دوست ندارد.

شأن نزول

آیات فوق  به ماجراى عبرت‏انگیز یکى از ثروتمندان بزرگ بنى اسرائیل اشاره مى‏کند که بر اثر «بخل» و تکبّر و خودبزرگ‏بینى به سرنوشت بسیار دردناکى مبتلا شد.

شیطان نخستین کسی بود که بعضی کارها را مرتکب شد و پیش از او کسی آنها را انجام نداده بود. و آنها از این قراراند:

- اولین کسی که که معصیت و نافرمانی خدا را کرد و آشکارا با او مخالفت نمود.

- اولین کسی که قیاس نمود و خود را از حضرت آدم علیه السلام برتر و بالاتر دانست و گفت: من از آتشم و او از خاک در حالی که آتش از خاک بالاتر است.

- اولین کسی که در پیشگاه با عظمت الهی تکبر نمود و به دستور خالق خود عمل نکرد.

- اولین کسی که به دروغ گفت: خدا گفته از این درخت نخورید، چون درخت جاوید است و اگر کسی از آن بخورد تا ابد زنده می ماند و با خدا شریک می شود.

- اولین کسی که  قسم به دروغ خورد و گفت: من شما را نصیحت می کنم.

- اولین کسی که نماز خواند و یک رکعت آن چهار هزار سال طول کشید.

- اولین کسی که منبر رفت و برای ملایکه سخنرانی و صحبت کرد.- اولین کسی که که به خدا مشرک شد.

- اولین کسی که که غنا و آواز خواند، همان زمانی که آدم علیه السلام از درخت نهی شده خورد.

- اولین کسی که از خوشحالی سرود خواند و آن هنگامی بود که آدم به زمین آمد.

- اولین کسی که نوحه خواند و گریست؛ چون او را به زمین فرستادند، به یاد بهشت و نعمتهای آن نوحه و گریه کرد.

- اولین کسی که لواط کرد چون زمانی که به میان قوم لوط آمد خود را در اختیار آنان قرار داد تا با او لواط کنند.