گناه شناسی

سؤال: آیا شخصیّت و موقعیّت افراد، در کیفر و پاداش آنها مؤثّر است؟

پاسخ: قرآن به زنان پیامبر مى‏فرماید: شما با سایرین فرق دارید و کار خلاف شما دو برابر حساب مى‏شود:

«یا نساء النّبىّ مَن یَأتِ منکُنّ بفاحشةٍ مُبیّنةٍ یُضاعف له العذابُ ضِعفَین» (احزاب30) همان گونه که پاداش عمل شایسته شما، دو برابر دیگران است. «و مَن یَقنُت مِنکنّ لِلّه و رسوله و تَعمل صالحاً نُؤتها أجرها مَرّتَین» (احزاب31)

هر کوهى قلّه‏اش بلندتر باشد، درّه‏اش عمیق‏تر است. در حدیث مى‏خوانیم: از جاهل هفتاد گناه بخشیده مى‏شود قبل از آنکه از عالم یک گناه بخشیده شود. «یغفر للجاهل سبعون ذَنباً قبل أن یُغفر للعالم ذنبٌ واحد» (کافى، ج 1، ص 59)

پرسش هاى مهم، پاسخ هاى کوتاه(تمثیلات)، ص: 53

امام رضا علیه الاسلام:

«اَلصَّغَائِرُ مَنَ الذُّنُوبِ طُرُقٌ اِلَی الْکَبَائِرِ مَنْ لَمْ یَخَفِ اللهَ فی الْقَلِیلِ لَمْ یَخَفْهُ فِی الْکَثِیرِ»

گناهان کوچک،زمینه ی گناهان بزرگ است. هر که در گناه کوچک از خدا نترسددر گناه بزرگ هم از خدا نخواهد ترسید.

عیون اخبار الرضا علیه السلام /ج 2/ ص 180

هرگز عمل شوم، مبارک مشمار                              یک جو گنه خویشتن اندک مشمار

سوی گنه کبیره ات تا نکشد                                  این معصیت صغیره، کوچک مشمار

ممکن است کسی مرتکب گناه کبیره ای شده باشد و از عذاب خدا  و از عاقبت کارش ترسان باشد، این شخص امید بسیاری به آمرزشش وجود دارد نسبت به کسی که گناه صغیره ای را مرتکب شود و آن را ناچیز بشمارد چون به عنوان مثال اگر کسى سنگى به سوى ما پرتاب کند، ولى بعداً پشیمان شده و عذرخواهى کند، ممکن است او را ببخشیم ، ولى اگر سنگ ریزه اى به ما بزند، و در مقابلِ اعتراض بگوید: این که چیزى نیست ، بى خیالش . او را نمى بخشیم ، زیرا این کار، از روح استکبارى او پرده برمى دارد و بیانگر آن است که او گناهش را کوچک مى شمرد.

لذت بردن از گناه و شادمانی هنگام انجام گناه، از اموری است که موجب کیفر بیشتر می شود. در حالی که بنده اگر عنان نفسش را از دست بدهد و مرتکب گناهی گردد باید از عاقبت گناه و عذاب پروردگار ترس و وحشت داشته باشد.

این گناه تحت عنوان گناه «الْأَمْنُ مِنْ مَکْرِ اللَّهِ» یا «امنِ از مَکرُ الله» هم قرار می گیرد.

 به این روایتها توجه کنید:

امیر مؤمنان علی علیه السّلام فرمود:

شَرُّ الْأَشْرَارِ مَنْ‏ یَتَبَجَّحُ بِالشَّرِّ؛

بدترین بدها کسی است که به انجام بدی خوشحال گردد.[1]

و نیز فرمود:

إِن تجْتَنِبُوا کبَائرَ مَا تُنهَوْنَ عَنْهُ نُکَفِّرْ عَنکُمْ سیِّئَاتِکُمْ وَ نُدْخِلْکم مُّدْخَلاً کَرِیماً

اگـر از گـنـاهـان بزرگی که از آن نهی شده اید اجتناب کنید گناهان کوچک شما را می پوشانیم و در جایگاه خوبی شما را وارد می سازیم. [1]

پرسش:

آیا بخشش گناهان صغیره به واسطه ترک گناهان کبیره، تشویق به گناه نیست؟
ممکن است گفته شود که این آیه مردم را به گناهان صغیره تشویق می‌نماید و می‌گوید: با ترک گناهان کبیره، ارتکاب گناهان کوچک مانعی ندارد!.
پاسخ:

از تعبیری که در آیه ذکر شده پاسخ این ایراد روشن می‌شود زیرا قرآن میگوید: "نکفر عنکم سیئاتکم" گناهان کوچک شما را می‌پوشانیم" یعنی پرهیز از گناهان بزرگ خصوصا با فراهم بودن زمینه‌های آنها، یک نوع حالت" تقوای روحانی" در انسان ایجاد می‌کند که می‌تواند آثار گناهان کوچک را از وجود او بشوید و در حقیقت آیه فوق همانند آیه ان الحسنات یذهبن السیئات [2] " حسنات، سیئات را از بین می‌برند" می‌باشد، و در واقع اشاره به یکی از آثار واقعی اعمال نیک است و این درست به این می‌ماند که می‌گوئیم اگر انسان از مواد سمی خطرناک پرهیز کند و مزاج سالمی داشته باشد می‌تواند آثار نامطلوب بعضی از غذاهای نامناسب را بواسطه سلامت مزاج از بین ببرد.
و یا به تعبیر دیگر: بخشش گناهان صغیره یک نوع" پاداش معنوی" برای تارکان گناهان کبیره است، و این خود اثر تشویق کننده‌ای برای ترک کبائر دارد.[3]

1. نساء/31

1.هود/۱۱۴.   

2.تفسیر نمونه، ناصر مکارم شیرازی، ج۳، ص۴۰۰.   

گناهان کبیره هر معصیتی است که به آن وعده آتش[1] و عقاب و کیفر شدید داده شده است یا شدیداً با آن برخورد شده است، یا دلیلی دلالت می‌کند که آن گناه از بعضی گناهان کبیره بزرگتر یا همانند آنهاست، یا عقل حکم می‌کند که کبیره است، یا در اذهان اهل شرع اینچنین است، یا نصّی (بیان روشنی از قرآن) داریم که بیان می‌کند که کبیره است.[2]

گناهان کبیره بسیارند، از جمله آنهاست:[3]

1. مأیوس شدن از رحمت الهی «یأس از روح الله».

2. ایمن شدن از کیفر الهی «امن از مکر الله».

3. دروغ بستن به خدا، پیامبر خدا و اوصیای پیامبر ( ائمّه ـ علیهم السّلام‌ـ).

4. قتل نفسی که خداوند آنرا حرام کرده است، مگر اینکه به حقّ باشد (مانند قصاص و اجرای حدّ).

5. نافرمانی و آزار پدر و مادر.

امیرالمؤمنین علیه السلام :

 أعظَمُ الخَطایا اقتِطاعُ مالِ امرِئٍ مسلمٍ بغَیرِ حقٍّ .

 بزرگترین گناه ، به ناحق خوردن مال مسلمان است .

 ثواب الأعمال: 322/ 10، تحف العقول: 216.

از گناهانى که به کبیره بودنش تصریح شده، یارى نکردن مظلومین و جلوگیرى نکردن از ستم به ایشان است، چنانچه از حضرت صادق علیه السّلام‏ روایت شده است که می فرمایند:

أَنَّ الْکَبَائِر... وَ تَرْکُ‏ مَعُونَةِ الْمَظْلُومِینَ‏،

یعنى از جمله گناهان کبیره، یارى نکردن ستمدیدگان است.

الوسائل 11: 262/ 36.