گناه شناسی

چکیده

هر عملی که خلاف امر خدا باشد آن را گناه گویند . ضرورت بحث از گناه و دانستن آثارش این است که انسان را بیدار و آماده مبارزه با عوامل گناه می کند به عبارتی دیگر : زمانی که انسان آثار سوء گناه را فهمید و دانست گناه تا چه اندازه برای او مصیبت بار است خودش را آماده مبارزه با گناه می کند ، برای اینکه انسان گناه را ترک کند قدم اول آن است که گناه و مشخصات وهمچنین عوامل آن را بشناسد و در قدم بعد با عوامل گناه مبارزه نماید .ما در این مقاله مشخصات کلی گناه را از آیات واحادیث بیان کرده ایم و کار جوینده طریق إلی الله را بسیار آسان نموده ایم به طوری که با خواندن این مقاله شناسنامه کلی از گناه بدست می آورد.

کلید واژه:

 گناه ، گناه صغیره وکبیره ، آثار گناه و عوامل گناه

مقدمه

قال علی (علیه سلام):مَا مِنْ بَلِیَّةٍ وَ لا نَقْص رِزْقٍ إِلّٰا بِذَنبٍ، گناه هر عملی است که بر خلاف امر و اراده ی الهی صورت گیرد و خداوند متعال نیز از انجام یا ترک آن نهی کرده باشد. آنچه موجب رو سیاهی و بد بختی انسان در دنیا و آخرت شده گناه است ، اگر انسان عاقل اندکی در زشتی گناه تأمل کند حتماً به این مطلب عقلی دست پیدا می کند که نافرمانی مولایی که صاحب تمام نعمت های ماست ، کسی که در تمام مشکلات همراه ماست و ما مدام او را می خوانیم ، کسی که در تمام خوشی های ما ناظر بر ماست و ما از او غافلیم ، بسیار زشت و نا پسند است . این مطلب است که ضرورت ایجاد می کند تا ما در مورد گناه به بحث وگفت وگو بنشینیم . امیرالمومنین(علیه السلام) در این مورد(ضرورت ترک گناه) می فرمایند : «لَوْ لَمْ یَتَوَعَّدِ اللهَ عَلیٰ مَعْصِیَتِةِ لَکٰانَ یَجِبُ أَنْ لا یُعْصیٰ شُکْرًا لِنِعَمِهِ» اگرخداوند برای گناه وعده عذاب نداده بود،بخاطر شکر نعمت برانسان واجب بود که گناه را ترک نماید. جامعه اسلامی امروز اگر بخواهد جامعه ایی پاک و خالی از ظلم و جنایت و انواع قانون شکنی ها و مورد رضای پروردگار داشته باشد باید از گناه پاک شود و این امکان ندارد مگر اینکه تک تک افراد جامعه به زشتی گناه فکر بکند و روی آن تأمل نمایند ، اگر در شبانه روز هر شخصی به اندازه ی در مورد زشتی گناه فکر نماید خواهیم دید که در جامعه روز به روز گناه کم و کمتر می شود تا زمانی که گناه در جامعه محو شود در این موقع است که رحمت خدا نازل می گردد و آثار بد گناه از جامعه رخت می بندد .بر این اساس وظیفه دیدم که در مورد گناه مقاله ای بنویسم تا بتوانم قدمی در راستای این امر بسیار حیاتی که جامعه ای امروزی تشنه ی این بحث گوارا و شیرین است قدمی برداشته باشم.

گناهان کبیره هر معصیتی است که به آن وعده آتش[1] و عقاب و کیفر شدید داده شده است یا شدیداً با آن برخورد شده است، یا دلیلی دلالت می‌کند که آن گناه از بعضی گناهان کبیره بزرگتر یا همانند آنهاست، یا عقل حکم می‌کند که کبیره است، یا در اذهان اهل شرع اینچنین است، یا نصّی (بیان روشنی از قرآن) داریم که بیان می‌کند که کبیره است.[2]

گناهان کبیره بسیارند، از جمله آنهاست:[3]

1. مأیوس شدن از رحمت الهی «یأس از روح الله».

2. ایمن شدن از کیفر الهی «امن از مکر الله».

3. دروغ بستن به خدا، پیامبر خدا و اوصیای پیامبر ( ائمّه ـ علیهم السّلام‌ـ).

4. قتل نفسی که خداوند آنرا حرام کرده است، مگر اینکه به حقّ باشد (مانند قصاص و اجرای حدّ).

5. نافرمانی و آزار پدر و مادر.

همه انسانها بطور یکسان و به یک شکل در معرض معصیت نیستند،  بلکه هر کس که تکلیفی به صورت «انجامِ کاری» (واجب) یا «ترکِ کاری» (حرام) بر او متوجه است، از ناحیه آن تکلیف، در معرض نافرمانی و معصیت است.

بنابراین زمینه‌ها و ابعاد معصیت ـ یعنی: «ترکِ واجب» و «انجامِ حرام» ـ نیز برای افراد، متفاوت است.

نتیجه آنکه: دامنة فریضه «توبه» ـ «توبه از معصیت»، «توبه از ترکِ واجب و فعلِ حرام»ـ نیز برای افراد یکسان نبوده و بسیار متفاوت است.

برای شناختِ بهترِ «توبه» و «قلمرو و دامنة فریضة توبه»، باید «واجبات» و «محرّمات» را خوب بشناسیم.

برخی واجبات عمومی است ولی بسیاری از واجبات اختصاص به افرادی خاصّ دارد  و  بر حسب زمان، مکان و موقعیّت و توان افراد و وضع اجتماع و اوضاع مسلمین متفاوت است. یعنی یک فرد معین، در زمانِ خاصّی، ممکن است، دارای تکلیفی باشد، که در زمانهای دیگر آن تکلیف را ندارد. یا اینکه کسی دارای توانی است که به جهت داشتن آن توان، تکلیف بر عهدة اوست (مثل برخی متخصّصین) اما فرد دیگر که دارای آن توان نیست و بلکه زمینه برای کسب آن توان برای او فراهم نبوده است آن تکلیف را ندارد، و همینطور بسیاری از تکالیف که تابع متغیرهای مختلف است، برحسب تغییرِ آنها، متفاوت خواهد بود. و در محرَّمات نیز همینگونه است.

مثال برای واجبات عمومی

امام على علیه السلام :

 الذُّنوبُ ثلاثةٌ : فَذَنبٌ مَغفورٌ ، و ذنبٌ غَیرُ مَغفورٍ ، و ذنبٌ نَرجُو لِصاحِبِهِ و نَخافُ عَلیهِ ··· أمّا الذَّنبُ المَغفورُ فعَبدٌ عاقَبَهُ اللّه ُ تعالى عَلى ذَنبِهِ فی الدنیا فَاللّه ُ أحکَمُ و أکرَمُ أن یُعاقِبَ عَبدَهُ مَرَّتَینِ ، و أمّا الذنبُ الذی لا یُغفَرُ فَظُلمُ العِبادِ بعضِهِم لبعضٍ ··· و أمّا الذنبُ الثالثُ فَذَنبٌ سَتَرَهُ اللّه ُ على عبدِهِ و رَزَقَهُ التوبةَ فَأصبَحَ خاشِعاً مِن ذَنبِهِ راجِیاً لِرَبِّهِ فَنَحنُ لَهُ کَما هُوَ لِنفسِهِ

 گناهان سه دسته اند : گناهى که آمرزیده مى شود ، گناهى که آمرزیده نمى شود و گناهى که براى مرتکب آن، میان بیم و امیدیم . . . اما آن گناهى که آمرزیده مى شود [گناه آن ]بنده اى است که خداوند او را در دنیا به کیفر گناهش رسانده است ؛ زیرا خداوند کاردان تر و بزرگوارتر از آن است که بنده اش را دوبار کیفر دهد، و اما گناهى که آمرزیده نمى شود ، ستم کردن بندگان به یکدیگر است . . . و اما گناه سوم، گناهى است که خداوند آن را از بندگانش پوشیده داشته و توبه از آن را نصیب گنهکار کرده است و از این رو از گناه خویش بیمناک و به پروردگارش امیدوار گشته است . ما نسبت به این شخص همان حالى را داریم که او نسبت به خود دارد .

 بحار الأنوار: 6/ 29/ 35.

امیرالمؤمنین امام علی علیه السّلام :

إنّ اللّهَ أخفى سَخَطَهُ فی مَعصیَتهِ، فلا تَستَصغِرَنَّ شیئاً مِن مَعصیَتِهِ، فرُبَّما وافَقَ سَخَطَهُ و أنتَ لا تَعلَمُ.

خداوند خشم خود را در معصیتش پنهان کرده است؛ بنا بر این، هیچ معصیتى را خُرد مشمارید؛ زیرا چه بسا که آن معصیت با خشم خدا همراه باشد و تو ندانى.

میزان الحکمه حدیث 6796 .

امام صادق علیه السلام:

أقذَرُ الذُّنوبِ ثلاثةٌ: قَتلُ البَهیمةِ، و حَبسُ مَهرِ المرأةِ، و مَنعُ الأجیرِ أجرَهُ.

پاسخ:
در روایات مىخوانیم: «اتّقوا المُحقّرات من الذّنوب فانّها لاتغفر»
 از گناهان بی اهمیت شمرده شده پرهیز کنید که بخشیده نمى شوند.

در این کلیپ، استاد تقوی،کارشناس امر به معروف و نهی از منکر ضمن بر شمردن انواع حالت های گناه از جهت انگیزه مرتکب، واکنش شرعی مناسب در برابر هر یک از این حالت ها را توضیح می دهند.

دانلود فایل

هــــــر که باشد نظرش در پی ناموس کسان

پــی نامــوس وی افـتد نظـــــر بوالهــوســان

امام صادق علیه السلام:

 أوحَى اللّهُ إلى موسى ... لا تَزنُوا فَتَزنِی نِساؤکُم، و مَن وَطِئَ فُرُشَ امرِئٍ مسلمٍ وُطِئَ فِراشُهُ، کما تَدِینُ تُدانُ.

خداوند به موسى وحى فرمود:... زنا نکنید که زنانتان زنا مى‏دهند. و هر که به همسر مردى مسلمان خیانت کند، به همسرش خیانت کنند. با هر دست که بدهى، از همان دست مى‏گیرى.