گناه شناسی

امام صادق علیه السلام:

إصْحَبْ مَنْ تَتَزَیَّنُ بِهِ، وَلاتَصْحَبْ مَنْ یَتَزَّیَنُ لَکَ.

 با کسی دوستی و رفت و آمد کن که موجب عزّت و سربلندی تو باشد و با کسی که می خواهد از تو بهره ببرد و خودنمائی می کند همدم مباش.

وسائل الشیعه: ج 11 ص 412.

1. مرتد شدن (خارج شدن از دین اسلام) «حرام، از برزگترین گناهان» (کسی که پدر و مادر او مسلمان باشد و پس از بلوغ اظهار اسلام کند و سپس مرتد شود اگر مرد باشد کشته می‌شود و توبه‌اش در ظاهر پذیرفته نمی‌شود و اگر زن باشد...)[1]

2. شرک به خدا «حرام، از بزرگترین گناهان»[2]

3. انکار آنچه خدا نازل فرموده «حرام، از بزرگترین گناهان».

4. سِحر یعنی نوشتن، گفتن، دود کردن، شکل کشیدن، دمیدن، گره زدن، و امثال آن که دربدن یا عقل شخص سحر شده اثر کند «حرام» (ساحر اگر مسلمان باشد حد آن قتل است)[3]

5. استخدام ملائکه، احضار جن، تسخیر ارواح، و امثال آن «حرام»

(ملحق به سِحر است و حدّ آن، قتل است).

6. خرید و فروش، و حفظ کتبی که مخالف عقاید مسلمین است، مخصوصاً کتبی که مشتمل بر شبهات و مغالطاتی است که عاجز از حل و دفع آن هستند «حرام»[4]

7. حفظ کتب ظلال (گمراه کننده)، نسخه‌داری از آنها، خواندن آنها، درس گرفتن آنها «حرام» (مگر برای غرض صحیحی مثل رد کردن و ابطال آن و مجرد اطلاع، از اغراض صحیحه نیست. و از بین بردن اینگونه کتابها واجب است).

8. کشتن کسی که ادعای پیغمبری می‌کند «واجب»[5]

9. کشتن کسی که دشنام به پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ و ائمه علهم السلام بدهد، بر شنونده آن در صورت نبودن ترس از جان و آبروی خود یا مؤمنی دیگر «واجب»[6]

10. هیپنوتیزم، اگر چه در کارهای خیر و مثبت انجام شود «حرام».[7]

11. کمک گرفتن از اشخاصی که محل گمشده یا دزدی را در آینه نشان می‌دهند «حرام»[8]

پاسخ اجمالی:

هر معصیت و گناهی اطاعتِ غیر خداست، اطاعت شیاطین انس و جن، و اطاعت خواهش نفس، و هوای دل.

« أَ فَرَأَیْتَ مَنِ اتَّخَذَ إِلهَهُ هَواهُ ...» جاثیه 23.

آیا تعجب از کار آنکس نمی‌کنی که هوای نفس خویش را «الهه» و «معبود» گرفته است؟

« أَ لَمْ أَعْهَدْ إِلَیْکُمْ یا بَنِی آدَمَ أَنْ لا تَعْبُدُوا الشَّیْطانَ إِنَّهُ لَکُمْ عَدُوٌّ مُبِینٌ» یس60.

ای فرزندان آدم، آیا از شما پیمان نگرفتیم که شیطان را «عبادت» و «بندگی» نکنید. بی‌تردید او برای شما دشمنی آشکار است.

پاسخ تفصیلی:

اطاعت خدا، سیر در صراط مستقیم الهی است و نزدیک شدن به مقصود. هرگونه انحراف از طاعت الهی، اطاعت دیگرانی است که بیراهه‌ها را در مقابل انسان به جلوه در می‌آورند. آنچه دیگران به عنوانِ «راه» نشان می‌دهند، سرابی بیش نیست که انسان را از سعادت نهائی خویش و طریق آن، باز می‌دارد و او را تا دل شوره‌زارها می‌کشاند. تمام نیروها و توان انسان را تلف می‌کند و در آخر، «اوست» و «عطش» و «حرارت جانسوز» و «منظرة سراب در مقابل» و «افتادنِ از پا و حسرت و هلاکت».

نوشته ذیل مربوط است به جلسه درس اخلاق آیت‌الله روح‌الله قرهی با موضوع «ریا؛ درمان وسوسه، پناه‌بردن به پروردگار عالم است» که در مهدیه القائم المنتظر (عج) شهرک حکیمیه در سال 1391 برگزار شده است:

وسوسه ریا

آنچه که انبیاء عظام، اولیاء و خصّیصین حضرت حقّ، تبیین فرموده‌اند، این است که عمل انسان یک طرف امّا حفظ عمل، سنگین‌تر و سخت‌تر است.

یعنی عمل، ولو عمل صالح باشد - که طبعاً عمل صالح حتماً نکاتی را دارد و عباد صالحین پروردگار عالم، آن بندگانی هستند که در عملشان، خدشه و خدعه‌ای نیست که فرمودند: خدعه، یعنی عمل برای غیر خدا؛ یعنی ریا - امّا مهمتر از این عمل، حفظ عمل است.

در باب وسواس شیطان لعین و رجیم بیان شده است که او هر کسی را به نوعی وسوسه می‌کند؛ یک نوع از وسوسه شیطان این است که سبب می‌شود انسان، عملش را باطل کند؛ آن هم به این که یا به آن عمل فخر کند و یا این که از ترس ریا، آن عمل را رها کند.

سؤال:

خداوند در جایی از قرآن می‎فرماید: «إِنَّ اللّهَ لاَ یَغْفِرُ أَن یُشْرَکَ بِهِ وَ یَغْفِرُ مَا دُونَ ذَلِکَ خداوند غیر از شرک همه گناهان را می آمرزد» در جایی دیگر می فرماید: «إِنَّ اللَّهَ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِیعاً  خدا همه گناهان را مى‎آمرزد» آیا این تناقض در آیات نیست؟؟!

جواب:

برخی با استناد به کریمه 48 سوره مبارکه نساء، گمان کرده اند که گناه شرک، به هیچ روی قابل بخشش نیست چرا که این آیه می فرماید:

إِنَّ اللّهَ لاَ یَغْفِرُ أَن یُشْرَکَ بِهِ وَیَغْفِرُ مَا دُونَ ذَلِکَ لِمَن یَشَاء وَمَن یُشْرِکْ بِاللّهِ فَقَدِ افْتَرَى إِثْمًا عَظِیمًا

(بى تردید، خدا این [گناه سهمگین ] را که به او شرک ورزیده شود [نمى بخشاید و] نمى آمرزد؛ و آنچه را که فروتر از آن باشد، براى هر که بخواهد[و او را شایسته بداند] مى

نگهداری عمل سخت تر از عمل!؟

امام باقر (علیه السلام) فرمود:
 الْإِبْقَاءُ عَلَى الْعَمَلِ أَشَدُّ مِنَ الْعَمَلِ قَالَ وَ مَا الْإِبْقَاءُ عَلَى الْعَمَلِ قَالَ یَصِلُ الرَّجُلُ بِصِلَةٍ وَ یُنْفِقُ نَفَقَةً لِلَّهِ وَحْدَهُ لَا شَرِیکَ لَهُ فَکُتِبَ لَهُ سِرّاً ثُمَّ یَذْکُرُهَا وَ تُمْحَى فَتُکْتَبُ لَهُ عَلَانِیَةً ثُمَّ یَذْکُرُهَا فَتُمْحَى وَ تُکْتَبُ لَهُ رِیَاءً
نگهدارى عمل از خود عمل مشکل تر است. راوى گفت: نگهدارى عمل یعنى چه؟
امام فرمود: یعنى انسان عملى براى خداى یکتا دور از چشم مردم انجام مى دهد و در نامه عمل او همینطور ثبت مى شود؛ بعد آن عمل را بازگو مى کند؛ آن عمل از صورت یک عمل سرّى محو مى شود و به عنوان یک عمل علنى در نامه عمل او ثبت مى گردد. بار دیگر آن عمل را بازگو مى کند. در اینوقت آن عمل از دیوان حسنات محو مى شود و به عنوان یک عمل «ریائى» در دیوان سیّئات او ثبت مى گردد.

الکافی (ط - الإسلامیة)، ج‏2، ص: 297

همین طور که هر کس احتیاج به همنشین و هم دم دارد، شیطان هم از این قاعده و قانون خارج نیست . او همنشینانى دارد که از آنها جدا نمى شود و همواره با آنان خواهد بود.

غافلان از یاد خدا

یک عده از همنشینان شیطان کسانی هستند که از یاد خدا غفلت کنند و از خدای خود روی گردان باشند، آن قدر سرگرم دنیای پرزرق و برق شده که اصلا به فکر خدا و قیامت نباشند؛ به طوری که اگر بگویند: خدا چنین دستور داده و وظیفه اش چنین است، مانند این می ماند که برایش داستان می گویند. گوششان بدهکار این حرف ها نیست، کسب و کار و مادیاتشان به آنها اجازه نمی دهد، حتی کوچک ترین توجهی به خدا و پیامبران و قیامت کنند. چنین افرادی همیشه با شیطان هم نشین و همردیف بلکه در خدمت گزاری او حاضراند.

خداوند درباره آنها می فرماید:

وَ مَنْ یَعْشُ عَنْ ذِکْرِ الرَّحْمنِ نُقَیِّضْ لَهُ شَیْطاناً فَهُوَ لَهُ قَرِینٌ [1]

(هر کس از یاد خدا روی گردان شود، شیطانی را به سراغش می فرستیم که همواره هم نشین او خواهد بود).

بدیهی است، کسانی که از یاد خدا روی گردان باشند و خود را غرق در لذات دنیا نموده و به انواع گناهان آلوده شده باشند؛ نخستین اثرش این است که پرده بر قلب و چشم و گوششان می افتد. آنها را از خدا بیگانه می کند، شیاطین را بر آنان مسلط می سازد؛ به طوری که شیطان و افکار شیطانی از هر سو آنها را احاطه می کنند.

شیطان هر روز بر آنان چیره گی بیشتری خواهد داشت و هیچ چیز جز سرخوشی های زودگذر نخواهند یافت و تلاش شیطان هم افزایش می یابد تا روزی که پرده از کردار همه کنار رود و چشم حقیقت بین هر کس باز شود و ببیند بین هر کس باز شود و ببیند که به جای پیامبران و اولیای خدا، شیاطین هم نشین آنها هستند. آن گاه ایشان بی اختیار فریاد می زنند و می گویند:

ریاکاران و انفاق کنندگانى که منّت مى نهند، بهره و ثمره اى از کار خود به دست نمى آورند. همان گونه که یک کشاورز که بر زمین سخت و سنگى بذرافشانى مى کند، هم بذرش را از دست مى دهد و هم تلاش بى حاصل مى کند، انفاق هاى ریاکارانه و پرمنّت نیز، نه تنها ثوابى عاید انفاق کننده نمى کند، بلکه مال انفاق شده را نیز از بین مى برد.

خداوند متعال در این باره می فرمایند:

«یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ لاَ تُبْطِلُواْ صَدَقَاتِکُم بِالْمَنِّ وَ الأذَى کَالَّذِی یُنفِقُ مَالَهُ رِئَاء النَّاسِ وَ لاَ یُؤْمِنُ بِاللّهِ وَ الْیَوْمِ الآخِرِ » (بقره/264)

«ای کسانی که ایمان آورده‌اید! بخشش‌های خود را با منّت و آزار باطل نسازید همانند کسی که مال خود را برای نشان دادن به مردم، انفاق می‌کند و به خدا و روز رستاخیز ایمان نمی‌آورد.»

از این رو ریا و تظاهر، عملى بى بنیان و ناپایدار است و ریاکار و متظاهر، محکوم به رسوایى است; زیرا هر رویداد و پدیده اى ممکن است، پرده هاى ریاى آنان را بدرد و حقیقت پرفریب آنان را آشکار سازد. همان گونه که در این آیه شریفه، قطره هاى باران، لایه خاک روى سنگ را مى شوید و حقیقت سختى سنگ را نمایان مى سازد.

منبع: مثالهای زیبای قرآن جلد ۱  آیة اللّه مکارم شیرازى

مطالب بیشتر در: مقاله: ریاء و ریاکاری

معنی ریاء در لغت:

"ریا" از مادّۀ "رأی" به معنی این است که شخص کاری را به انگیزۀ جلب توجه مردم انجام دهد.

[معجم مقاییس اللغة،ج2، ص 473.]

و نیز به معنای تظاهر و نشان دادن به غیر است.

[قاموس قرآن،ج 3، ص 30.]

معنی ریاء در اصطلاح:

ریاء به معنی این است که انسان کار خوبی انجام دهد و قصدش تظاهر و نشان دادن به مردم باشد نه برای خدا، خواه این کار عبادی باشد مانند نماز و خواه غیر عبادی باشد مانند انفاق.

مطالب بیشتر در: مقاله: ریاء و ریاکاری