گناه شناسی

رمضان ماه آمرزش توبه و بازگشت به سوی خداوند است. آنهایی که در زندگی خویش آلودگیهایی داشته اند میتوانند با روزه جان خود را شتسشو دهند. و به پاکی درون خود بپردازند و از خدای خویش طلب آمرزش کنند. پیشوایان معصوم (ع) فرموده اند: گناهان در این ماه بخشوده میشود و این مژدهای بزرگ است برای کسانی که لغزشهایی داشتند و تسلیم خواهشهای نفسانی بودند. میتوانند از برکات این ماه استفاده کنند و به سوی خدا بازگردند. بدون تردید گناهکار پشیمانی که در این ماه مبارک رمضان برای خداوند روزه بدارد و از گذشته خویش توبه کندن و طلب آمرزش بخواهد مورد بخشش و عفو خداوند قرار خواهد گرفت.

 جالب اینجاست که به واسطه توبه ، انسان نه تنها تاریکى گناه را برطرف مى کند، بلکه بجایش نور طاعت جایگزینش مى شود و گناه مبدل به ثواب مى گردد چنانچه حضرت حق جلّ جلاله در قرآن سوره فرقان آیه 70 فرموده :

الا مَنْ تابَ وَامَنَ وَعَمِلَ عَمَلا صالِحا فَاُولئِکَ یُبَدِّلُ اللّهُ سَیَّئاتِهِمْ حَسَناتٍ وَ کانَ اللّهُ غَفُورا رحیما

مگر آن کسانیکه (از گناه ) توبه کنند و ایمان (بخدا) آورند و عمل صالح بجا آورند پس خدا گناهان آنها (گنه کارانى را که توبه کرده اند) را مبدل به حسنات گرداند زیرا خداوند در حق بندگانش بسیار آمرزنده و مهربان است .

در اینجا چند تفسیر است که همه مى‏تواند قابل قبول باشد:

1- هنگامى که انسان توبه مى‏کند و ایمان به خدا مى‏آورد دگرگونى عمیقى در سراسر وجودش پیدا مى‏شود، و به خاطر همین تحول و انقلاب درونى سیئات اعمالش در آینده تبدیل به حسنات مى‏شود، اگر در گذشته مرتکب قتل نفس مى‏شد در آینده دفاع از مظلومان و مبارزه با ظالمان را جاى آن مى‏گذارد، و اگر زناکار بود بعدا عفیف و پاکدامن مى‏شود و این توفیق الهى را در سایه ایمان و توبه پیدا مى‏کند.

2- دیگر اینکه خداوند به لطف و کرمش و فضل و انعامش بعد از توبه کردن سیئات اعمال او را محو مى‏کند، و به جاى آن حسنات مى‏نشاند، چنان که در روایتى از ابو ذر از پیامبر اسلام ص مى‏خوانیم: روز قیامت که مى‏شود بعضى از افراد را حاضر مى‏کنند خداوند دستور مى‏دهد گناهان صغیره او را به او عرضه کنید و کبیره‏ها را بپوشانید، به او گفته مى‏شود تو در فلان روز فلان گناه صغیره را انجام دادى، و او به آن اعتراف مى‏کند، ولى قلبش از کبائر ترسان و لرزان است.

در اینجا هر گاه خدا بخواهد به او لطفى کند دستور مى‏دهد بجاى هر سیئه حسنه‏اى به او بدهید، عرض مى‏کند پروردگارا! من گناهان مهمى داشتم که آنها را در اینجا نمى‏بینم.

ابو ذر مى‏گوید: در این هنگام پیامبر ص تبسم کرد که دندانهایش آشکار گشت سپس این آیه را تلاوت فرمود" فَأُوْلئِکَ یُبَدِّلُ اللَّهُ سَیِّئاتِهِمْ حَسَناتٍ‏"[1].

3- سومین تفسیر اینکه منظور از سیئات نفس اعمالى که انسان انجام مى‏دهد نیست، بلکه آثار سویى است که از آن بر روح و جان انسان نشسته، هنگامى که توبه کند و ایمان آورد آن آثار سوء از روح و جانش برچیده مى‏شود، و تبدیل به آثار خیر مى‏گردد، و این است معنى تبدیل سیئات به حسنات.

البته این سه تفسیر- منافاتى با هم ندارند و ممکن است هر سه در مفهوم آیه جمع باشند.[2]

نکته ها:

1. سیئه به فعلى گفته مى‏شود که مخالف امر خدا و حسنه به فعلى گفته مى‏شود که موافق امر خداست. مثلا آمیزش با یک زن، اگر طبق موازین شرعى است، حسنه و اگر مخالف است سیئه و زناست. اشخاص مشرک، پیش از توبه بخاطر خباثت باطنى که داشتند کارهاى ایشان سیئه بود. پس از آنکه توبه کردند، بواسطه طهارت باطنى اعمالشان حسنه است. پس فعل تابع ذات و صبغه باطنى افراد است. هنگامى که باطن پاک شد و ذات بوسیله توبه و ایمان و عمل صالح، خباثت خود را از دست داد، چه مانعى دارد که آثار هم به تبع ذات، پاک و شسته شود؟ زیرا توبه که این قدرت را دارد که نهاد شخص را از خباثت به طهارت تبدیل کند و ذات را که منشأ آثار و افعال است. دیگرگون سازد، این قدرت را دارد که آثار را نیز عوض کند و سیئه‏ها را تبدیل به حسنات نماید. روایتى هم که در متن آمده، مؤید همین معنى است. [3]
2. همان گونه که خداوند در آفرینش هستى از خاک وکود، گُل مى‏سازد، سیّئات انسان‏ها را به حسنات تبدیل مى‏کند. «یُبَدِّلُ اللَّهُ سَیِّئاتِهِمْ حَسَناتٍ»[4]

اى آنکه هرچه بنده بخواهد عطا کنى

هر درد بى دواى ضعیفان دواکنى

از لطف وجود و بخشش و از فضل و از کرم

مخلوق خویش را همه از خود رضا کنى

با راءفت و زحمت بى منتهاى خویش

بیگانه را به درگه خود آشنا کنى

در حیرتم که من خجلم از گناه خویش

مولا توئى ، زبنده عاصى حیا کنى

عبد گریزپاى تواءم نادم آمدم

نبود روا که آمده را خود رها کنى [5]