گناه شناسی

یکی از موضوعات منفی ای که در جامعه امروز ما رواج یافته و در شرع مقدس اسلام نسبت به آن نهی شدید صورت گرفته قسم خوردن است. البته قسم خوردن انواع مختلفی دارد که در برخی موارد حرمت دارد و در بعضی نیز کراهت شدید. اگر سوگند و قسم ما همراه با اسامی جلاله و صفات مخصوص خداوند باشد مثلا بگوید: "به خدا قسم" یا "به الله قسم" آنگاه در صورت دروغ بودن علاوه بر حرمت شامل کفاره نیز خواهد شد.
در آیه ۸۹ سوره مائده آمده است:

امام باقر (علیه السلام ) :

ان الکذب هو الخراب الایمان. 

[ اصول کافی ، ج2 ، ص 339 ، ح4]

امام علی (علیه السلام ) :

جانبوا الکذب فانه یجانب الایمان.

بپرهیزید از دروغ که  ایمان را دور می کند.

پرسش:

آیا دروغ گفتن به شوخی از لحاظ اخلاقی جایز است؟

پاسخ:

در روایات از دروغ گفتن به شوخی هم مذمت و نهی شده است.

حضرت علی(ع) می‌فرمایند:

« لَا یَجِدُ عَبْدٌ طَعْمَ‏ الْإِیمَانِ‏ حَتَّى یَتْرُکَ الْکَذِبَ هَزْلَهُ وَ جِدَّهُ.[1]

بنده طعم ایمان را نمی چشد، مگر این که دروغ را چه شوخی و چه جدی ترک کند.»

در فرهنگ اسلامی شوخی و مزاح کردن تا آنجا مباح و جایز است که در آن:

1. به دیگران ناسزاگویى نباشد.

2. جز سخن حق در آن نگوید.(سخنان، دروغ، رکیک و زننده و آزار دهنده به زبان نیارد)

3. اعتدال را در آن رعایت کند، افراط و زیاده روى یا تداوم در شوخى نداشته باشد.

4. از شوخی‌هاى خارج از نزاکت بپرهیزد.

نبى اکرم صلى اللّه علیه و آله و سلّم مى‏فرماید: « إِنِّی لَأَمْزَحُ وَ لَا أَقُولُ إِلَّا حَقّا»[2]

من شوخى مى‏کنم ولى جز حقّ نمى‏گویم.

متأسفانه برخی از ما عادت به مزاح و شوخی آمیخته با دروغ کرده ایم، تصور می کنیم بدون دروغ گفتن نمی توان شوخی کرد؛ در حالی که اگر دقت کنیم می بینیم که هم می توان شوخی کرد و هم می توان دروغ نگفت؛ فقط باید کمی تمرین کرد.

الْمُؤْمِنُ‏ إِذَا کَذَبَ‏ مِنْ ... وَ کَتَبَ اللَّهُ عَلَیْهِ بِتِلْکَ الْکَذِبَةِ سَبْعِینَ زَنْیَةً أَهْوَنُهَا کَمَنْ یَزْنِی مَعَ أُمِّه‏

اگر مؤمن بدون عذر شرعی دروغ بگوید ... و بنویسد خدا برای او بخاطر این دروغ هفتاد زنا که کمترین آنها مثل این است که با مادر خود زنا کرده باشد.

[ مستدرک الوسائل ، ج 9، ص 86 ]

...إِنَّ اللَّهَ لاَ یَهْدِی مَنْ هُوَ کَاذِبٌ کَفَّارٌ. ﴿ زمر: 3 ﴾

خداوند آن کس را که دروغگو و کفران کننده است هرگز هدایت نمی کند.

...إِنَّ اللَّهَ لاَ یَهْدِی مَنْ هُوَ مُسْرِفٌ کَذَّابٌ.  ﴿غافر :28 ﴾

خداوند کسی را که اسرافکار و بسیار دروغگوست هدایت نمی کند.

از رسول خدا ( صلی الله علیه و آله ) :

ِ الْمُؤْمِنُ إِذَا کَذَبَ مِنْ غَیْرِ عُذْرٍ لَعَنَهُ سَبْعُونَ أَلْفَ مَلَکٍ وَ خَرَجَ مِنْ قَلْبِهِ نَتْنٌ حَتَّى یَبْلُغَ الْعَرْشَ فَیَلْعَنُهُ حَمَلَةُ الْعَرْش‏

هرگاه شخص مومن بدون عذر دروغ بگوید ( و از این گناه بزرگ توبه نکند ) ، هفتاد هزار فرشته او را لعنت می کنند و از دل او بوی تعفنی بلند می شود که تا عرش می رسد ، آنگاه حاملان عرش الهی نیز او را لعنت می کنند.

[ مستدرک الوسائل ، ج 9 ، باب تحریم الکذب ، ص 86 ]

رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله و سلم :

إِنَّ عَذَابَ الْقَبْرِ مِنَ النَّمِیمَةِ وَ الْغِیبَةِ و َالْکَذِبِ؛

عذاب قبر به خاطر سخن چینی و غیبت و دروغ است.

(مستدرک الوسائل، ج9، ص150)

سخن چینی در قرآن

قرآن مجید در نکوهش سخن چینی می فرماید: «وَیْلٌ لِکُلِّ هُمَزَةٍ لُمَزَةٍ»؛ وای بر هر عیب جوی سخن چین. (سوره همزه، 1)

در مورد دیگر می فرماید: «هَمّازٍ مَشّاءٍ بِنَمیمٍ»؛ از کسانی که بسیار عیب جو و سخن چین هستند پیروی مکن. (سوره قلم، 11)

امام رضا(علیه‌السلام):

مَن أَصََرَّ عَلی‌المَعاصی و طَلبَ العَفوَ مِن رَبِّهِ وَ لَم یَتُبْ فَقَدِ اسْتَهزَأَ بِنَفسِهِ!

 کسی که بر ارتکاب گناه پافشاری می‌کند و از آن دست‌بردار نیست و (در عین حال) از خدای خود طلب عفو و بخشش (استغفار) می‌کند در حقیقت خود را مسخره کرده است! (مواعظ عددیّه، ص 200)

توبه بر لب ، سبحه بر کف ، دل پر از شوق گناه        معصیت را خنده می آید ز استغفار ما...