گناه شناسی

یکی از موضوعات منفی ای که در جامعه امروز ما رواج یافته و در شرع مقدس اسلام نسبت به آن نهی شدید صورت گرفته قسم خوردن است. البته قسم خوردن انواع مختلفی دارد که در برخی موارد حرمت دارد و در بعضی نیز کراهت شدید. اگر سوگند و قسم ما همراه با اسامی جلاله و صفات مخصوص خداوند باشد مثلا بگوید: "به خدا قسم" یا "به الله قسم" آنگاه در صورت دروغ بودن علاوه بر حرمت شامل کفاره نیز خواهد شد.
در آیه ۸۹ سوره مائده آمده است:
«لاَ یُؤَاخِذُکُمُ اللّهُ بِاللَّغْوِ فِی أَیْمَانِکُمْ وَلَـکِن یُؤَاخِذُکُم بِمَا عَقَّدتُّمُ الأَیْمَانَ فَکَفَّارَتُهُ إِطْعَامُ عَشَرَهِ مَسَاکِینَ مِنْ أَوْسَطِ مَا تُطْعِمُونَ أَهْلِیکُمْ أَوْ کِسْوَتُهُمْ أَوْ تَحْرِیرُ رَقَبَهٍ فَمَن لَّمْ یَجِدْ فَصِیَامُ ثَلاَثَهِ أَیَّامٍ ذَلِکَ کَفَّارَهُ أَیْمَانِکُمْ إِذَا حَلَفْتُمْ وَاحْفَظُواْ أَیْمَانَکُمْ کَذَلِکَ یُبَیِّنُ اللّهُ لَکُمْ آیَاتِهِ لَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ.»

خداوند شما را بخاطر سوگندهای بیهوده ( و خالی از اراده ، ) مؤاخذه نمی کند ولی در برابر سوگندهایی که ( از روی اراده ) محکم کرده اید ، مؤاخذه می نماید. کفاره این گونه قسمها ، اطعام ده نفر مستمند ، از غذاهای معمولی است که به خانواده خود می دهید یا لباس پوشاندن بر آن ده نفر و یا آزاد کردن یک برده و کسی که هیچ کدام از اینها را نیابد ، سه روز روزه می گیرد این ، کفاره سوگندهای شماست به هنگامی که سوگند یاد می کنید ( و مخالفت می نمایید ) . و سوگندهای خود را حفظ کنید ( و نشکنید! ) خداوند آیات خود را این چنین برای شما بیان می کند ، شاید شکر او را بجا آورید!

سوگندهای لغو: آنهاست که بدون قصد و توجّه یا بی هدف و از روی عادت یا در حال هیجان و غضب، یا بر پایه مطالب نادرست، یا برای انجام کارهای خلاف باشد. اینها کفّاره ندارد. ولی سوگند از روی قصد و برای کار مفید، الزام آور است و باید طبق آن عمل کرد، وگرنه کفاره دارد.

سه نکته

سوگندهای لغو و بیهوده!

روزی همسر عثمان بن مظعون نزد همسر پیامبر آمد. او زن جوان و صاحب جمالی بود، همسر پیامبر از وضع او متعجب شد و گفت: چرا به خودت نمی‌رسی و زینت نمی‌کنی؟! گفت: برای چه کسی زینت کنم؟ همسرم مدتی است که مرا ترک گفته و رهبانیت پیش گرفته است. این سخن به گوش پیامبر (ص) رسید. فرمان داد همه مسلمانان به مسجد آیند و پس از حمد و ثنای پروردگار فرمود: «چرا بعضی از شما چیزهای پاکیزه را بر خود حرام کرده‌اید؟ من سنت خود را برای شما بازگو می‌کنم هر کس از آن روی گرداند از من نیست، من قسمتی از شب را می‌خوابم و با همسرانم آمیزش دارم و همه روزها را روزه نمی‌گیرم. آگاه باشید من هرگز به شما دستور نمی‌دهم که مانند کشیشان مسیحی و رهبانها ترک دنیا گویید زیرا این گونه مسائل و همچنین دیرنشینی در آئین من نیست.»

سوگندهای بی هدف

منظور از سوگند لغو چنانکه مفسران و فقهاء گفته‌اند، سوگندهائی است که دارای هدف مشخص نیست و از روی اراده و تصمیم سر نمی‌زند، بلکه بدون توجه به عنوان تکیه سخن و الله و بالله یا اینکه لا و الله و بلی و الله می‌گویند و یا در حال شدت هیجان یا غضب بدون اراده و تصمیم گفته می‌شود.
بعضی گفته‌اند اگر انسان به چیزی یقین داشته باشد و بر اساس آن سوگند یاد کند سپس معلوم شود که اشتباه کرده است ، آن نیز جزء قسم لغو است ، مثل اینکه کسی بر اثر سعایت افراد سخن چنین یقین به انحراف همسر خود پیدا کند و سوگند به طلاق او یاد نماید، بعدا معلوم شود دروغ بوده است ، این سوگند اعتبار ندارد.
امام صادق (ع) در تفسیر واژه «لغو» در سوگند فرمود: گفتن «لا واللَّه» و «بلی واللَّه» بدون آنکه قصد جدّی داشته باشد، سوگند لغو است. (تفسیر نور)

قسم دروغ در معاملات

قسم خوردن در معامله اگر راست باشد مکروه است و اگر دروغ باشد حرام. یکی از موارد قسم خوردن این است که برای اثبات یا نفی چیزی نزد مردم قسم بخورد مثلاً فروشنده بگوید این جنس را به خدا قسم به این مبلغ خریده‌ام که اگر دروغ بگوید از گناهان بزرگ است ولی کفّاره ندارد و اگر راست باشد مکروه است، ولی اگر برای کار خوبی باشد نظیر اینکه خودش یا دیگری از شرّ ظالمی نجات پیدا کند قسم بخورد مکروه نیست بلکه گاهی واجب می‌شود گرچه قسم دروغ هم باشد.

منبع: عقیق و ...