گناه شناسی

پرسش:

آیا دروغ گفتن به شوخی از لحاظ اخلاقی جایز است؟

پاسخ:

در روایات از دروغ گفتن به شوخی هم مذمت و نهی شده است.

حضرت علی(ع) می‌فرمایند:

« لَا یَجِدُ عَبْدٌ طَعْمَ‏ الْإِیمَانِ‏ حَتَّى یَتْرُکَ الْکَذِبَ هَزْلَهُ وَ جِدَّهُ.[1]

بنده طعم ایمان را نمی چشد، مگر این که دروغ را چه شوخی و چه جدی ترک کند.»

در فرهنگ اسلامی شوخی و مزاح کردن تا آنجا مباح و جایز است که در آن:

1. به دیگران ناسزاگویى نباشد.

2. جز سخن حق در آن نگوید.(سخنان، دروغ، رکیک و زننده و آزار دهنده به زبان نیارد)

3. اعتدال را در آن رعایت کند، افراط و زیاده روى یا تداوم در شوخى نداشته باشد.

4. از شوخی‌هاى خارج از نزاکت بپرهیزد.

نبى اکرم صلى اللّه علیه و آله و سلّم مى‏فرماید: « إِنِّی لَأَمْزَحُ وَ لَا أَقُولُ إِلَّا حَقّا»[2]

من شوخى مى‏کنم ولى جز حقّ نمى‏گویم.

متأسفانه برخی از ما عادت به مزاح و شوخی آمیخته با دروغ کرده ایم، تصور می کنیم بدون دروغ گفتن نمی توان شوخی کرد؛ در حالی که اگر دقت کنیم می بینیم که هم می توان شوخی کرد و هم می توان دروغ نگفت؛ فقط باید کمی تمرین کرد.

پیامبر خدا (صلی الله علیه و اله) که الگو و اسوه برای تمام بشریت است، نه تنها عبوس و خشک مذهب نبوده بلکه حتی با شوخی های خود هم تعالیم اخلاقی و انسانی را به همگان می‌آموزد؛ مثلا: «پیرزنی نزد پیامبر (صلی الله علیه و اله) آمد. حضرت به او فرمود: پیر به بهشت نمی رود. پیرزن گریست. حضرت فرمود: در آن روز تو پیر نخواهی بود. خدای متعال می فرماید: ما آنان را پدید آوردیم پدید آوردنی و ایشان را دوشیزه گردانیدیم».[3]

حضرت در این شوخی، هم مطلبی را به همه یادآوری می کند که در بهشت همه جوان هستند و هم پیرزن را متوجه این مسئله می کند که او در بهشت جوان خواهد بود و از نعمات بهشتی بهره خواهد برد.

امام زین العابدین (ع‌) به فرزندش فرمود:

«اتَّقُوا الْکَذِبَ الصَّغِیرَ مِنْهُ وَ الْکَبِیرَ فِی کُلِّ جِدٍّ وَ هَزْلٍ فَإِنَّ الرَّجُلَ إِذَا کَذَبَ فِی الصَّغِیرِ اجْتَرَى عَلَى الْکَبِیر [4]

 از کوچک وبزرگ و جدی و شوخی دروغ بپرهیز، دروغ گفتن درچیز کوچک و به شوخی، کم کم انسان را بر دروغ بزرگ و جدی جرأت می دهد».

امام خمینی (ره) در چهل حدیث می‌فرماید: از اموری که انسان باید ملتفت آن باشد، این است که دروغ به عنوان شوخی و مزاح هم در اخبار از آن تکذیب [و نهی] شده است و تشدید در امر [به ترک] آن گردیده و علما فتوای به حرمت آن نیز می دهند. [5]

پیامبر خدا صلى‏ الله ‏علیه و ‏آله و سلّم:

إنّ الکذبَ لا یَصلَحُ مِنهُ جِدٌّ ولاهَزلٌ ، ولا أن یَعِدَ الرجُلُ ابنَهُ ثُمّ لا یُنجِزَ لَهُ ، إنّ الصِّدقَ یَهدی إلَى البِرِّ ، وإنَّ البِرَّ یَهدی إلَى الجَنّةِ .

دروغ، چه جدّى و چه شوخى آن، به صلاح نیست. همچنین درست نیست که مرد به فرزند خود وعده‏ اى بدهد و به آن عمل نکند. همانا راستگویى، به نیکى رهنمون مى‏شود و نیکى به بهشت هدایت مى‏ کند.[6]

راوی می گوید از پیامبر پرسیدم: اگر کسی غذایی را میل داشته باشد و در تعارفات بگوید میل ندارم این دروغ محسوب می شود؟ پیامبر صلی الله علیه و اله فرمودند: دروغ نوشته می شود، حتی دروغ کوچک هم به نام دروغ کوچک نوشته می شود.[7]

نتیجه:

برای دروغ گفتن هیچ توجیهی نیست حتی به شوخی هم نباید دروغ گفت. اگر کسی می بیند نمی تواند بدون دروغ گفتن شوخی کند بهتر است شوخی نکند چون شوخی کردن واجب نیست و دروغ گفتن حرام است پس بهتر است با توجیه کردن کار خود با اینکه هدف ما چیز دیگریست خود را به به گناه نیندازیم .

 منبع: تبیان و ...

پی نوشتها: