گناه شناسی

در وصایای حضرت امیر‌ـ علیه السّلام ـ به حضرت امام حسن ـ علیه السّلام ـ و امام حسین ـ علیه السّلام ـ پس از ضربت خوردن و در ساعات پایانی عمر شریفشان، می‌خوانیم:

 لَا تَتْرُکُوا الْأَمْرَ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْیَ عَنِ الْمُنْکَرِ فَیُوَلَّى عَلَیْکُمْ [أَشْرَارُکُمْ‏] شِرَارُکُمْ ثُمَّ تَدْعُونَ فَلَا یُسْتَجَابُ لَکُم‏

... امر به معروف و نهی از منکر را ترک نکنید، که در ان صورت اشرارتان بر شما تسلّط می‌یابند. پس در آن هنگام دعا می‌کنید و مستجاب نمی‌شود.

حضرت رسول الله صلّى اللَّه علیه و آله و سلّم:

مَن بَذَّرَ أفقَرَهُ اللّهُ.

«کسى که ریخت و پاش داشته باشد، خداوند متعال او را فقیر خواهد ساخت».

آیین بندگى و نیایش (ترجمه عدة الداعی)، ص: 136

پرسش: گاهی در احکام شروطی برای حرمت آورده شده، مثلا میگویند چت کردن یا نگاه به صورت بدون آرایش نامحرم، اگر در آن خوف گناه وجود داشته باشد حرام است! حال سؤال پیش می آید که معنای خوف گناه چیست؟ ترس به گناه افتادن در چت کردن به چه معناست؟
پاسخ: یعنی اگر بترسید در ادامه به گناه آلوده شوید .
ممکن است چت کردن در ابتدا شرایط چت کردنی که گناه محسوب می شود را نداشته باشد ؛ ولی مشخص باشد و به صورت معمول افرادی که اقدام به چت کردن می کنند ، در ادامه و بعد از مدتی به گناه آلوده می شوند ، در این صورت نیز چت کردن حرام است و نباید آن را آغاز نمود .

در رابطه با آثار عمومی گناهان، روایات بسیار است.

برای روشن شدن اثرات و نتایج عمومی معصیتها، چند روایت را ذکر می‌کنیم:

زائل شدن نعمتها

حضرت امیر ـ علیه السّلام ـ فرمودند:

ما زالَتْ نِعمَةٌ و لا نَضارَةُ عَیشٍ إلاّ بذُنوبٍ اجتَرَحُوا ، إنّ اللّه َ لَیسَ بِظَلاَّمٍ لِلعَبیدِ .

برآورده نشدن حاجت‌های دنیائی

امام باقر ـ علیه السّلام ـ فرمودند:

بنده درخواست حاجتی از حوائج دنیائی می‌کند. پس اراده خدا بر آن قرار می‌گیرد که آنرا تا زمانی نزدیک یا تا مدّت زمانی طولانی‌تر و آرام آرام برآورده کند. پس بنده در آن هنگام گناه می‌کند. از آنرو خداوند به ملکی که موکّل است حاجت او را برآورده کند فرمان می‌دهد که: حاجتش را برآورده نکن و من او را محروم می‌کنم، پس او مرا ناخشنود کرده است و سزوار محرومیّت از سوی من شده است.[2]

پیامدهای گناهان منحصر به عالم پس از مرگ و عالم قیامت نبوده، بلکه در این دنیا نیز دارای آثار شومی است که بلافاصله پس از انجام گناه، بر ضرر شخص معصیت کار جریان می‌یابد.

در روایتی از امام صادق ـ علیه السّلام ـ می‌خوانیم:

«... اِنَّ العَمَلَ السَّیِّیَ اَسْرَعُ فی صاحِبِهِ مِنَ السِّکّینِ فِی اللَّحْمِ»[1]

بی‌تردید تأثیر عمل سوء و کردار ناشایست در صاحب آن از تأثیر کارد در گوشت سریعتر است.

بنابراین همانگونه که فاصله‌ای بین حرکت کارد و بریده شدن گوشت نیست، بین گناه و اثر آن نیز فاصله وجود ندارد و بلافاصله پس از انجام گناه، تمامی هستی در مقابل او به عکس العمل برمی‌خیزد.

با مراجعه به روایات در این زمینه، مشاهده می‌شود که آثار گناهان به دو دسته تقسیم می‌شوند:[2]

1. آثار عمومی گناهان

هر گناه به میزانی این آثار را داراست. از جملة این آثار است:

زائل شدن و برداشته شدن نعمتها.

برآورده نشدن حاجتهای دنیائی.

محروم شدن از روزی.

مبتلا شدن به گرفتاریها و مصیبت‌ها.

تسلّط خدا ناشناسان.

«آنانکه بر مَرکبِ طاعت می‌نشینند در بهشت فرود می‌آیند و در آن منزل می‌کنند» و «با طاعت است که بهشت نصیب اهل تقوا می‌گردد» و «در آخرت سایه خداوند سبحان بر اهل طاعت گسترده است».

این سخنانِ شیوا، مضامین کلام امیر مؤمنان ـ علیه السّلام ـ است که ما را به طاعت الهی فرا می‌خواند.[1]

در روایات می‌خوانیم که: «دوستان ما آنانند که اهل طاعتند، و اهل معصیت دشمنان ما هستند، به خدا قسم که ولایت ما جز با عمل بدست نمی‌آید».[2]

آنگه «گناه می‌کند»، آنکه «حرام انجام می‌دهد»، آنکه «واجب خویش را ترک می‌کند»، باید در آن لحظه بیاد آرد که: «هیچ کاری از خدا پنهان نیست». نه تنها کردار و گفتار ما، بلکه هر آنچه از فکر و دل می‌گذرد بر خداوند فاش و آشکار است.

بی‌تردید آنکه امروز شاهد افعال و کردار و آگاه بر اندیشه‌های ماست، همو فردا داور و حاکم است. اگر امروز حجَّتها و دلیل‌ها بر ما تمام است، فردا عذری پذیرفته نیست.

عاقل آنست که از هم اکنون بفکر فرداست و آنکه در اندیشه روز حساب نیست در خواب غفلت است.

فراموش نکنیم که: یقیناً ما در برابر دید آنکه معصیت را بر ما حرام کرده، هستیم و هیچ حجابی میان ما و او نیست. در تمامی لحظات شبانه روز نگهبانانِ الهی یعنی «کِراماً کاتبین»،[انفطار 11] کارهایمان را می‌نگارند. آنروز که دفترها گشوده می‌شود، عذر و بهانه ثمری ندارد، و کسی قادر به انکار رفتار خویش نیست. در آنروز دست و پا و اعضای بدن انسان است که به کردارها گواهی می‌دهند، و آنروز را روز حسرت گفته‌اند. چرا که امکان بازگشت و جبران نیست و پشیمانی بهره‌ای ندارد.

در اینجاست که می‌توان کاری کرد. در اینجاست که می‌توان توشه برگرفت. در اینجا عمل است و در آنجا حساب. در اینجا کاشت است، در آنجا برداشت.

بنابراین تا فرصت باقی است باید کاری کرد. تا امکان توبه هست، از خطاهای گذشته باید توبه کرد. آنکه طالب سعادت و طالب بهشت است، باید به راه سعادت، و راه بهشت رود.

آنکه ثمر می‌خواهد باید بکارد و آنکه نکارد، نخواهد چید.

مهربانا: خطاهامان ببخش و از گناه دورمان دار.

«رسول اکرم صلّی الله علیه و آله و سلّم»:

«اِنَّ العَبْدَ لَیُحْبَسُ علی ذَنْب مِنْ ذُنُوبِهِ مِائَةَ عام، وَ اِنَّهُ لَیَنْظُرُ اِلی اَزواجِهِ وَ اِخوانِهِ فِی الجَنَّة»

یقیناً بنده برای گناهی از گناهانش صد سال حبس خواهد شد، در حالیکه دوستان نزدیک و برادران خود را در بهشت می‌بیند.

امالی شیخ صدوق ـ ص370

امام باقر ـ علیه السّلام:

مَنْ کانَ مطیعاً فَهُوَ وَلیٌّ، وَ مَنْ کانَ عاصیاً فَهُوَ لَنا عَدُوٌّ، وَاللهِ لا تُنالُ وِلایَتُنا اِلاّ بِالْعَمَلِ.

«دوستان ما آنانند که اهل طاعتند، و اهل معصیت دشمنان ما هستند، به خدا قسم که ولایت ما جز با عمل بدست نمی‌آید»

ثواب الاعمال و عقابها، علی محمّد دخیل، (چاپ دارالمرتضی، بیروت) ص 519، عقاب من احبّ اهل البیت و لم یعمل بعملهم.

همه انسانها بطور یکسان و به یک شکل در معرض معصیت نیستند،  بلکه هر کس که تکلیفی به صورت «انجامِ کاری» (واجب) یا «ترکِ کاری» (حرام) بر او متوجه است، از ناحیه آن تکلیف، در معرض نافرمانی و معصیت است.

بنابراین زمینه‌ها و ابعاد معصیت ـ یعنی: «ترکِ واجب» و «انجامِ حرام» ـ نیز برای افراد، متفاوت است.

نتیجه آنکه: دامنة فریضه «توبه» ـ «توبه از معصیت»، «توبه از ترکِ واجب و فعلِ حرام»ـ نیز برای افراد یکسان نبوده و بسیار متفاوت است.

برای شناختِ بهترِ «توبه» و «قلمرو و دامنة فریضة توبه»، باید «واجبات» و «محرّمات» را خوب بشناسیم.

برخی واجبات عمومی است ولی بسیاری از واجبات اختصاص به افرادی خاصّ دارد  و  بر حسب زمان، مکان و موقعیّت و توان افراد و وضع اجتماع و اوضاع مسلمین متفاوت است. یعنی یک فرد معین، در زمانِ خاصّی، ممکن است، دارای تکلیفی باشد، که در زمانهای دیگر آن تکلیف را ندارد. یا اینکه کسی دارای توانی است که به جهت داشتن آن توان، تکلیف بر عهدة اوست (مثل برخی متخصّصین) اما فرد دیگر که دارای آن توان نیست و بلکه زمینه برای کسب آن توان برای او فراهم نبوده است آن تکلیف را ندارد، و همینطور بسیاری از تکالیف که تابع متغیرهای مختلف است، برحسب تغییرِ آنها، متفاوت خواهد بود. و در محرَّمات نیز همینگونه است.

مثال برای واجبات عمومی