امام على علیه ‏السلام :

لَیْسَ الْخَیْرُ اَنْ یَکْثُرَ مالُکَ وَوَلَدُکَ، وَلکِنَّ الْخَیْرَ اَنْ یَکْثُرَ عِلْمُکَ وَ یَعْظُمَ حِلْمُکَ؛

خیر آن نیست که ثروت و فرزندانت زیاد شود، بلکه خیر آن است که دانشت بسیار و بردباریت افزون گردد.

نهج البلاغه، حکمت ۹۴.

الف: عوامل مادی:

فقدان برنامه‌ریزی و نظم در زندگی

از مهمترین عوامل مادی که مانع از توفیق درک نماز صبح می‌ شود، فقدان برنامه‌ریزی و نظم در زندگی است، مانند فقدان برنامه‌ای منظم برای خواب و یا عدم برنامه‌ریزی جهت قضا نشدن نماز صبح و یا ایجاد مشغله‌های پراکنده و فراتر از توانایی‌های خود که نتیجه‌ای جز ایجاد خستگی مفرط ندارد.

پرخوری در شب

علتی دیگر برای خواب طولانی و سنگین پرخوری در شب است، حضرت عیسی(علیه السلام) خطاب به بنی اسرائیل فرمودند: «ای بنی اسرائیل! خوردن خود را زیاد نکنید، زیرا هر کس بر خوردن خود بیفزاید، بر خوابیدن خود هم می‌افزاید و هر کس که بر خواب خود بیفزاید، از نماز کم می‌گذارد و در نتیجه در زمره غافلان نوشته می‌شود.[1]

آیت‌الله آقا عزیز خوشوقت درباره برخی کارهای که موجب قضا شدن نماز صبح شده می‌فرمایند: آدم شب زیاد پای تلویزیون بنشیند، غذای چرب هم بخورد، شب هم کوتاه باشد، طبیعی است که دیگر بیدار نمی‌شود، از ایشان پرسیدند: حالا اگر بخواهد بیدار شود چه کار باید بکند؟ ایشان پاسخ دادند: باید مقدماتش را فراهم کند. مقدمات یکی‌اش همین است، زود بخوابد، پای این تلویزیون ننشیند، غذای چرب و چیل نخورد، درست می‌شود إن‌شاء‌الله، بنابراین واجب است بر این آدم این کارها را بکند و الّا مبتلا به گناه قضاشدن نماز صبح می‌شود.

ب: عوامل معنوی

ضعف در خداشناسی

 یکی از مهمترین عوامل معنوی که موجب می‌شود تا انسان نسبت به نماز صبح اهمیت ندهد، عدم معرفت و شناخت نسبت به خداوند متعال و الطاف وی است، فرض کنید اگر با یکی از مسئوالان که حل مشکلتان در دست اوست قراری گذاشته‌اید و یقین دارید که وی در همان ساعت مقرر منتظر شما است. آیا واقعا شب به راحتی می‌خوابید و دیر بر سر قرار حاضر شده و یا با کسلی با وی مواجه می‌شوید؟

 اگر انسان واقعاً نسبت به الطاف الهی کمترین معرفتی داشته باشد و بداند که کسی که در نماز با او صحبت می‌کند، همانی است که او را از نیستی به دنیا آورده و تمامی نعمت های خود را نیز بر او ارزانی داشته تا به نهایت کمال و درجات بالای بهشتی دست پیدا کند و او همانی است که اختیار کمی و زیادی روزی‌اش را دارد ؛ همانی است که مرگ و زندگی‌اش در ید قدرت اوست، با این حال آیا نسبت به نماز با بی‌حالی برخورد خواهد کرد و یا آنکه سر از پا نشناخته و با تمام وجود به اقامه نماز عاشقانه خواهد پرداخت.

گناه

اعمال و رفتاری که انسان در طی روز انجام می‌دهد نقش بسیار مهمی در توفیق انسان نسبت به عبادات دارد؛ یعنی هر چه در طی روز کارهای شایسته از انسان سر بزند، توفیقات انسان نیز برای اعمال خوب دیگر بیشتر فراهم می‌شود و هر چه به گناه آلوده شود توفیق اعمال خوب از وی سلب می‌‌شود، لذا باید نسبت به این مسأله بسیار حساس بود تا به واسطه گناه درک لذت سحرخیزی را از دست نداد، از آیت‌الله بهجت سؤال شد: چه کنیم تا نماز صبحمان قضا نشود؟ در پاسخ فرمودند: کسی که باقی نمازهایش را در اول وقت بخواند؛ خدا او را برای نماز صبح بیدار خواهد کرد.

بیایم با عزم و اراده جدی نسبت به نماز اول وقت بینی شیطان را به خاک بمالیم، چرا که امام زمان(عج) درباره نماز می‌فرمایند: «فَمَا أُرْغِمَ أَنْفُ الشَّیْطَانِ بِشَیْ‏ءٍ أَفْضَلَ مِنَ الصَّلَاةِ فَصَلِّهَا وَ أَرْغِمْ أَنْفَ الشَّیْطَان‏»[2]؛ هیچ چیز مانند نماز، بینى شیطان را به خاک نمى‌مالد پس نماز بخوان و بینی شیطان را به خاک بمال.»

امام صادق علیه السلام:

إنَّ النَّهارَ إذا جاءَ قالَ: یَابْنَ آدَم، أعْجِلْ فی یَوْمِکَ هذا خَیْراً، أشْهَدُ لَکَ بِهِ عِنْدَ رَبِّکَ یَوْمَ الْقیامَةِ، فَإنّی لَمْ آتِکَ فیما مَضی وَلاآتیکَ فیما بَقِیَ، فَإذا جاءَاللَّیْلُ قالَ مِثْلُ ذلِکَ.

 هنگامی که روز فرا رسد گوید: تا می توانی در این روز از کارهای خیر انجام بده که من در قیامت در پیشگاه خداوند شهادت می دهم و بدان که من قبلاً در اختیار تو نبودم و در آینده نیز پیش تو باقی نخواهم ماند. همچنین هنگامی که شب فرارسد چنین زبان حالی را خواهد داشت.

وسائل الشیعة: ج 16 ص 93 ح 2.

امام صادق علیه السلام:

حَدیثٌ فی حَلالٍ وَ حَرامٍ تَأخُذُهُ مِنْ صادِقٍ خَیْرٌ مِنَ الدُّنْیا وَ ما فیها مِنْ ذَهَبٍ وَفِضَّةٍ.

 سخنی را درباره مسائل حلال و حرام و احکام دین خدا، از راست گوی مؤمنی دریافت کنی؛ بهتر و ارزشمندتر است از تمام دنیا و ثروت های آن.

وسائل الشیعة، ج‏27، ص: 98

فرهنگ یک جامعه بسیار در افراد جامعه تأثیرگذار است تا جایی که گاهی مواقع یک فرهنگ غلط چنان دریک جامعه مؤثر است که تمام افراد جامعه آن را فرهنگ خودکرده و از آن نمونه‌برداری می‌کنند گاهی یک فرهنگ غلط از صداوسیما رواج پیدا می‌کند و کوچک و بزرگ آن را لباس اخلاق و رفتار خو د قرار می‌دهند. عوامل فرهنگی ازجمله صداوسیما، ماهواره‎ها، سایت‎ها تأثیرات بسیار در گناه‌کار کردن جامعه دارد.

برای اینکه این عوامل خنثی شود راهکارهایی وجود دارد مثل فرهنگ‌سازی استفاده از سایت‎ها و ماهواره‎ها، نوشتن کتب و از این نوع مسائل در فرهنگ‌سازی جامعه بسیار مؤثر است. در این عامل حرف‎های ناگفته بسیار است و شاید یکی از نقاطی را که دشمن بیشتر از هر چیز روی آن تکیه می‌کند عامل فرهنگی است چراکه حتی با نوشتن یک جمله بر روی یک تابلو می‌تواند روی فکر افراد بسیاری کارکرد و افراد بسیاری را منحرف یا از انحراف نجات داد.

منبع: گناه شناسی از دیدگاه ثِقْلَین

چکیده

هر عملی که خلاف امر خدا باشد آن را گناه گویند . ضرورت بحث از گناه و دانستن آثارش این است که انسان را بیدار و آماده مبارزه با عوامل گناه می کند به عبارتی دیگر : زمانی که انسان آثار سوء گناه را فهمید و دانست گناه تا چه اندازه برای او مصیبت بار است خودش را آماده مبارزه با گناه می کند ، برای اینکه انسان گناه را ترک کند قدم اول آن است که گناه و مشخصات وهمچنین عوامل آن را بشناسد و در قدم بعد با عوامل گناه مبارزه نماید .ما در این مقاله مشخصات کلی گناه را از آیات واحادیث بیان کرده ایم و کار جوینده طریق إلی الله را بسیار آسان نموده ایم به طوری که با خواندن این مقاله شناسنامه کلی از گناه بدست می آورد.

کلید واژه:

 گناه ، گناه صغیره وکبیره ، آثار گناه و عوامل گناه

مقدمه

قال علی (علیه سلام):مَا مِنْ بَلِیَّةٍ وَ لا نَقْص رِزْقٍ إِلّٰا بِذَنبٍ، گناه هر عملی است که بر خلاف امر و اراده ی الهی صورت گیرد و خداوند متعال نیز از انجام یا ترک آن نهی کرده باشد. آنچه موجب رو سیاهی و بد بختی انسان در دنیا و آخرت شده گناه است ، اگر انسان عاقل اندکی در زشتی گناه تأمل کند حتماً به این مطلب عقلی دست پیدا می کند که نافرمانی مولایی که صاحب تمام نعمت های ماست ، کسی که در تمام مشکلات همراه ماست و ما مدام او را می خوانیم ، کسی که در تمام خوشی های ما ناظر بر ماست و ما از او غافلیم ، بسیار زشت و نا پسند است . این مطلب است که ضرورت ایجاد می کند تا ما در مورد گناه به بحث وگفت وگو بنشینیم . امیرالمومنین(علیه السلام) در این مورد(ضرورت ترک گناه) می فرمایند : «لَوْ لَمْ یَتَوَعَّدِ اللهَ عَلیٰ مَعْصِیَتِةِ لَکٰانَ یَجِبُ أَنْ لا یُعْصیٰ شُکْرًا لِنِعَمِهِ» اگرخداوند برای گناه وعده عذاب نداده بود،بخاطر شکر نعمت برانسان واجب بود که گناه را ترک نماید. جامعه اسلامی امروز اگر بخواهد جامعه ایی پاک و خالی از ظلم و جنایت و انواع قانون شکنی ها و مورد رضای پروردگار داشته باشد باید از گناه پاک شود و این امکان ندارد مگر اینکه تک تک افراد جامعه به زشتی گناه فکر بکند و روی آن تأمل نمایند ، اگر در شبانه روز هر شخصی به اندازه ی در مورد زشتی گناه فکر نماید خواهیم دید که در جامعه روز به روز گناه کم و کمتر می شود تا زمانی که گناه در جامعه محو شود در این موقع است که رحمت خدا نازل می گردد و آثار بد گناه از جامعه رخت می بندد .بر این اساس وظیفه دیدم که در مورد گناه مقاله ای بنویسم تا بتوانم قدمی در راستای این امر بسیار حیاتی که جامعه ای امروزی تشنه ی این بحث گوارا و شیرین است قدمی برداشته باشم.

امام صادق علیه السلام:

إصْحَبْ مَنْ تَتَزَیَّنُ بِهِ، وَلاتَصْحَبْ مَنْ یَتَزَّیَنُ لَکَ.

 با کسی دوستی و رفت و آمد کن که موجب عزّت و سربلندی تو باشد و با کسی که می خواهد از تو بهره ببرد و خودنمائی می کند همدم مباش.

وسائل الشیعه: ج 11 ص 412.

آنچه را که ما می‌بینیم ظاهر است اما آنچه که د‌‌ر پنهان است چند‌‌ین برابر ظاهر ماجراست. و اگر به همین روش عمل کنیم یکی از مبانی لایتغیر الهی این است، اصول را زیرپا بگذاریم نتیجه‌اش این است، گناه بکنید‌‌ مواجه با پریشانی‌ها می‌شوید‌‌. مبتلای به عذاب می‌شوید‌‌. عذابی متناسب با آن گناهی که انجام د‌‌اد‌‌ه‌اید‌‌...

بی‌خیالی د‌‌ولت د‌‌ر حوزه فرهنگ د‌‌ینی (که لااقل از سالهای ۱۳۶۹ تا به امروز شاهد‌‌ آن بود‌‌ه‌ایم) و عد‌‌م احساس مسئولیت نسبت به حجاب و عفاف د‌‌ر جامعه می‌رود‌‌ پرد‌‌ه‌د‌‌ری و وقاحت خیابانی را به اوج برساند‌‌. وقتی د‌‌ولت‌ها همّ و غم خود‌‌ را د‌‌ر حوزه اقتصاد‌‌ متمرکز کرد‌‌ه ( که البته د‌‌ر آن هم د‌‌ستاورد‌‌ی جز رکود‌‌ و بیکاری و... ند‌‌اشته‌اند‌‌) و رسما از اجرای وظایف خود‌‌ د‌‌ر حوزه گسترش فرهنگ د‌‌ینی و مقابله با مفاسد‌‌ اجتماعی و اخلاقی شانه خالی می‌کنند‌‌ و برای کسب رای افراد‌‌ فاسق و منحرف جامعه حاضر به هرگونه باج د‌‌اد‌‌ن (البته به شکل عقب‌نشینی از خطوط قرمز اخلاقی و فقهی جامعه) به افراد‌‌ بی‌حجاب، بی‌حیا و فاسد‌‌ اخلاقی بود‌‌ه و هستند‌‌، وقتی رؤسای جمهوری به اشکال مختلف، سیاست لائیسیته را به صورت عملی د‌‌ر پیش گرفته و با قاطعیت معکوس پرد‌‌اختن به رفتارهای جنسی و اخلاقی جوانان را وظیفه خود‌‌ نمی‌د‌‌انند‌‌، هنگامی که مصوبه ترویج عفاف و حجاب بیش از ۱۰ سال است که خاک می‌خورد‌‌ (آن مصوبه‌ای که رهبر انقلاب آن را تایید‌‌ نمود‌‌ه و بر اجرای آن تاکید‌‌ فرمود‌‌ه‌اند‌‌) نتیجه آن خواهد‌‌ بود‌‌ که عفونت فرهنگی جامعه را چنان د‌‌ربربگیرد‌‌ که شاهد‌‌ سر باز کرد‌‌ن این عفونت به شکل جلوه‌گری‌های ماهواره‌ای د‌‌ر کوی و برزن کشور امام‌زمان -عجل‌الله فرجه- باشیم!

د‌‌ر این میان د‌‌ستگاه‌های فرهنگی مانند‌‌ صد‌‌ا و سیما، سازمان تبلیغات اسلامی، وزارت ارشاد‌‌ و... (که تعد‌‌اد‌‌ و گستره‌شان هم کم نیست) سهم خود‌‌ را د‌‌ارند‌‌. کم‌کاری و ضعف د‌‌ر ترویج فرهنگ د‌‌ینی از یک‌سو و گسترش فساد‌‌ و سکس پنهان از سویی د‌‌یگر (به ویژه د‌‌ر محصولات سینمایی و نمایشی تلویزیونی و مطبوعات زرد‌‌) از د‌‌یگر عوامل شکل‌د‌‌هند‌‌ه وضعیت ولنگار د‌‌ر حوزه پوشش است! ( البته بعید‌‌ است که این د‌‌ستگاه‌ها د‌‌ر این خصوص مسئولیت‌پذیر بود‌‌ه و حاضر به پذیرش کم‌کاری‌ها و یا غلط‌کاری‌های خود‌‌ باشند‌‌ اما این عد‌‌م پذیرش تاثیری د‌‌ر واقعیت نخواهد‌‌ د‌‌اشت!)

نگاه‌های مناسبتی و اقد‌‌امات فصلی نیز بر آتش تجری‌گری و بی‌حجابی د‌‌ر خیابان‌ها افزود‌‌ه است. آنجایی که شل‌‌کن و سفت‌کن‌های د‌‌ستگاه‌های حکومتی د‌‌ر اوج‌گیری وقاحت‌های خیابانی نقش تسهیل کنند‌‌ه را بازی کرد‌‌ند‌‌.

مولی امیرالمؤمنین (علیه‌السلام):

ماصانَ الأعراضَ کَالإعراضِ عَنِ الدُّنیا وَ سُوءِ الأَغراض.

برای حفظ شأن و آبرو چیزی بهتر از پشت پا زدن به علائق دنیا و دست کشیدن از اهداف شوم و انحرافی وجود ندارد.

(فهرست غرر، ص ۲۴۲)

لزوم حذر از جاهلان

آنها که به شناخت واجبات و محرّمات خویش اقدام نمی‌کنند امام و مقتدای اهل ایمان، امیر مؤمنان آنها را چون ستمکاران زمان جاهلیت می‌شمارند که در دین تفقّه نمی‌کنند و به شناخت تکالیف خویش اقدام نمی‌کنند، و حضرتشان ما را از اینکه اینگونه باشیم برحذر می‌دارند.[1]

سرزنش از عمل بدون علم

آنها که بدون شناخت احکامِ دین، عمل می‌کنند و بدون فقه عبادت می‌کنند، تصاویر بدی از آنها و نتیجه کارشان، در روایات ارائه شده است. در زیر چند روایت را که بیانگر چهرة جاهلانی است که بدون علم و شناخت، عمل می‌کنند برای نمونه می‌آوریم:

رسول اکرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ :

مَنْ عَمِلَ عَلی غَیرِ عِلْمٍ کانَ ما یُفسِدُهُ اَکْثَرَ مِمّا یُصْلِح[2]

آنکه بدون شناخت عمل کند، فسادی که بار می‌آورد، بیش از صلاحی است که انجام می‌دهد.

رسول اکرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ :

مَثَلُ العابِدِ الذّی لا یَتَفَقَّهُ کَمَثَلِ الذّی یُبنی بِاللَّیْلِ و یُهْدِمُ بِالنَّهار[3]

مَثَل آنکه بدون شناختِ دین، عبادت می‌کند، مانند کسی است که در شب بنا می‌کند و در روز خراب.

حضرت امیر ـ علیه السّلام ـ :

المُتَعَبِّدُ عَلی غَیْرِ فِقْهٍ کَحِمارِ الطّاحُونَةِ یَدُورُ ولا یَبْرَحُ[4]

آنکه خدا را بدون فقه (شناختِ دین) عبادت می‌کند، مانند خر آسیاست که می‌چرخد ولی همچنان در جای خویش است و قدمی جلوتر نمی‌رود.

امام صادق ـ علیه السّلام ـ : اَلْعامِلُ عَلی غَیْرِ بَصیرَةٍ کَالسّائِرِ عَلی غَیْرِ الطّریقِ ولا یَزیدُهُ سُرعَةُ السِّیْرِ مِنَ الطَّریقِ اِلاّ بُعْداً[5]

آنکه بدون شناخت و بصیرت عمل می‌کند، مانند کسی است که بیراهه می‌رود، و سرعت سیرش فقط او را از راه دور می‌کند.