گناه شناسی

امیر مؤمنان علی علیه السّلام:

مَن تَلَذَّذَ بمعاصِی اللّهِ أورَثَهُ اللّهُ ذُلًّا.

هر که از نافرمانى خداوند لذّت برد، خداوند او را به ذلّت افکند.

میزان الحکمه حدیث 6831.

إِن تجْتَنِبُوا کبَائرَ مَا تُنهَوْنَ عَنْهُ نُکَفِّرْ عَنکُمْ سیِّئَاتِکُمْ وَ نُدْخِلْکم مُّدْخَلاً کَرِیماً

اگـر از گـنـاهـان بزرگی که از آن نهی شده اید اجتناب کنید گناهان کوچک شما را می پوشانیم و در جایگاه خوبی شما را وارد می سازیم. [1]

پرسش:

آیا بخشش گناهان صغیره به واسطه ترک گناهان کبیره، تشویق به گناه نیست؟
ممکن است گفته شود که این آیه مردم را به گناهان صغیره تشویق می‌نماید و می‌گوید: با ترک گناهان کبیره، ارتکاب گناهان کوچک مانعی ندارد!.
پاسخ:

از تعبیری که در آیه ذکر شده پاسخ این ایراد روشن می‌شود زیرا قرآن میگوید: "نکفر عنکم سیئاتکم" گناهان کوچک شما را می‌پوشانیم" یعنی پرهیز از گناهان بزرگ خصوصا با فراهم بودن زمینه‌های آنها، یک نوع حالت" تقوای روحانی" در انسان ایجاد می‌کند که می‌تواند آثار گناهان کوچک را از وجود او بشوید و در حقیقت آیه فوق همانند آیه ان الحسنات یذهبن السیئات [2] " حسنات، سیئات را از بین می‌برند" می‌باشد، و در واقع اشاره به یکی از آثار واقعی اعمال نیک است و این درست به این می‌ماند که می‌گوئیم اگر انسان از مواد سمی خطرناک پرهیز کند و مزاج سالمی داشته باشد می‌تواند آثار نامطلوب بعضی از غذاهای نامناسب را بواسطه سلامت مزاج از بین ببرد.
و یا به تعبیر دیگر: بخشش گناهان صغیره یک نوع" پاداش معنوی" برای تارکان گناهان کبیره است، و این خود اثر تشویق کننده‌ای برای ترک کبائر دارد.[3]

1. نساء/31

1.هود/۱۱۴.   

2.تفسیر نمونه، ناصر مکارم شیرازی، ج۳، ص۴۰۰.   

رسول خدا صلّی الله علیه و آله:

مَنْ أَذْنَبَ ذَنْباً وَ هُوَ ضَاحِکٌ دَخَلَ‏ النَّارَ وَ هُوَ بَاکٍ‏.

«هرکس گناهی کند و خندان باشد، به دوزخ وارد می‌شود در حالیکه گریان است».

ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، ص 223.

رسول خدا ـ صلّی الله علیه و آله ـ فرمودند:

مَنْ کَسَبَ مَالًا مِنْ‏ غَیْرِ حِلِّهِ‏ أَفْقَرَهُ‏ اللَّهُ‏ (عَزَّ وَ جَلَ‏)

هر که مالی را از راهِ غیر حلال به دست آرد، خداوند عزّوجل او را فقیر می‌کند.

رسول خدا ـ صلّی الله علیه و آله ـ فرمودند:

وَ مَنْ حَبَسَ عَنْ أَخِیهِ الْمُسْلِمِ شَیْئاً مِنْ حَقِّهِ حَرَّمَ اللَّهُ عَلَیْهِ بَرَکَةَ الرِّزْقِ إِلَّا أَنْ یَتُوب‏

هرکس چیزی از حقِّ برادر مسلمانش را حبس کند و نپردازد، خداوند او را از برکت رزق و روزی محروم می‌کند، مگر آنکه توبه کند.

در وصایای حضرت امیر‌ـ علیه السّلام ـ به حضرت امام حسن ـ علیه السّلام ـ و امام حسین ـ علیه السّلام ـ پس از ضربت خوردن و در ساعات پایانی عمر شریفشان، می‌خوانیم:

 لَا تَتْرُکُوا الْأَمْرَ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْیَ عَنِ الْمُنْکَرِ فَیُوَلَّى عَلَیْکُمْ [أَشْرَارُکُمْ‏] شِرَارُکُمْ ثُمَّ تَدْعُونَ فَلَا یُسْتَجَابُ لَکُم‏

... امر به معروف و نهی از منکر را ترک نکنید، که در ان صورت اشرارتان بر شما تسلّط می‌یابند. پس در آن هنگام دعا می‌کنید و مستجاب نمی‌شود.

حضرت رسول الله صلّى اللَّه علیه و آله و سلّم:

مَن بَذَّرَ أفقَرَهُ اللّهُ.

«کسى که ریخت و پاش داشته باشد، خداوند متعال او را فقیر خواهد ساخت».

آیین بندگى و نیایش (ترجمه عدة الداعی)، ص: 136

در رابطه با آثار عمومی گناهان، روایات بسیار است.

برای روشن شدن اثرات و نتایج عمومی معصیتها، چند روایت را ذکر می‌کنیم:

زائل شدن نعمتها

حضرت امیر ـ علیه السّلام ـ فرمودند:

ما زالَتْ نِعمَةٌ و لا نَضارَةُ عَیشٍ إلاّ بذُنوبٍ اجتَرَحُوا ، إنّ اللّه َ لَیسَ بِظَلاَّمٍ لِلعَبیدِ .

برآورده نشدن حاجت‌های دنیائی

امام باقر ـ علیه السّلام ـ فرمودند:

بنده درخواست حاجتی از حوائج دنیائی می‌کند. پس اراده خدا بر آن قرار می‌گیرد که آنرا تا زمانی نزدیک یا تا مدّت زمانی طولانی‌تر و آرام آرام برآورده کند. پس بنده در آن هنگام گناه می‌کند. از آنرو خداوند به ملکی که موکّل است حاجت او را برآورده کند فرمان می‌دهد که: حاجتش را برآورده نکن و من او را محروم می‌کنم، پس او مرا ناخشنود کرده است و سزوار محرومیّت از سوی من شده است.[2]

پیامدهای گناهان منحصر به عالم پس از مرگ و عالم قیامت نبوده، بلکه در این دنیا نیز دارای آثار شومی است که بلافاصله پس از انجام گناه، بر ضرر شخص معصیت کار جریان می‌یابد.

در روایتی از امام صادق ـ علیه السّلام ـ می‌خوانیم:

«... اِنَّ العَمَلَ السَّیِّیَ اَسْرَعُ فی صاحِبِهِ مِنَ السِّکّینِ فِی اللَّحْمِ»[1]

بی‌تردید تأثیر عمل سوء و کردار ناشایست در صاحب آن از تأثیر کارد در گوشت سریعتر است.

بنابراین همانگونه که فاصله‌ای بین حرکت کارد و بریده شدن گوشت نیست، بین گناه و اثر آن نیز فاصله وجود ندارد و بلافاصله پس از انجام گناه، تمامی هستی در مقابل او به عکس العمل برمی‌خیزد.

با مراجعه به روایات در این زمینه، مشاهده می‌شود که آثار گناهان به دو دسته تقسیم می‌شوند:[2]

1. آثار عمومی گناهان

هر گناه به میزانی این آثار را داراست. از جملة این آثار است:

زائل شدن و برداشته شدن نعمتها.

برآورده نشدن حاجتهای دنیائی.

محروم شدن از روزی.

مبتلا شدن به گرفتاریها و مصیبت‌ها.

تسلّط خدا ناشناسان.

«آنانکه بر مَرکبِ طاعت می‌نشینند در بهشت فرود می‌آیند و در آن منزل می‌کنند» و «با طاعت است که بهشت نصیب اهل تقوا می‌گردد» و «در آخرت سایه خداوند سبحان بر اهل طاعت گسترده است».

این سخنانِ شیوا، مضامین کلام امیر مؤمنان ـ علیه السّلام ـ است که ما را به طاعت الهی فرا می‌خواند.[1]

در روایات می‌خوانیم که: «دوستان ما آنانند که اهل طاعتند، و اهل معصیت دشمنان ما هستند، به خدا قسم که ولایت ما جز با عمل بدست نمی‌آید».[2]