گناه شناسی

سؤال: چه کنیم تا روح ما بزرگ و ظرفیّت ما زیاد شود؟

پاسخ: حضرت على علیه السلام به همام مى‏فرماید:

«عَظُمَ الخالِقُ فى أنفسِهم و صَغُر ما دون ذلک» (نهج ‏البلاغه، خطبه 193)

چون خداوند در روح آنها عظمت دارد، غیر خدا هرچه باشد کوچک جلوه مى‏کند.

تا وقتى روى زمین هستیم، یک‏هکتار زمین براى ما بزرگ است، امّا اگر سوار هواپیما شدیم هرچه هواپیما بالاتر برود، این قطعه زمین براى ما کوچک‏تر مى‏شود.

اگر توجهى به پولهاى موجود در بانک بکنیم، سرمایه خود را ناچیز خواهیم دید. اگر به تسبیح گفتن همه موجودات توجه داشته باشیم، گفتن چند «سبحان اللّه» را چیزى نمى‏دانیم. اگر به کتابخانه‏هاى بزرگ و مهم دنیا نگاه کنیم، مطالعه چند کتاب ما را مغرور نخواهد کرد.

وقتى به امام سجاد علیه السلام گفتند: چرا اینقدر عبادت مى‏کنى؟

فرمود: عبادت من کجا و عبادت علىّ‏بن ابیطالب کجا!

خداوند در قرآن به پیامبرش مى‏گوید: یادى از سختى‏هاى انبیاى گذشته کن تا سختى‏ها براى تو آسان و سبک شود. آرى، اگر به پشت سر نگاه کنیم و راه رفته را ببینیم مغرور مى‏شویم، باید به راه نرفته نظر دوخت تا به فکر رفتن بیفتیم.
پرسش هاى مهم، پاسخ هاى کوتاه(تمثیلات)، ص: 43

جهل و نادانى‏ یکى از مهمترین اسباب غرور است، از پیامبر گرامى نقل شده است که به هنگام تلاوت آیه :

یَا أَیُّهَا الْإِنسَانُ مَا غَرَّکَ بِرَبِّکَ الْکَرِیمِ ( الانفطار آیه : 6)

اى انسان، چه چیز تو را در باره پروردگار بزرگوارت مغرور ساخته است؟

پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله فرمودند:

لافَضلَ لِعَرَبِیٍ عَلى عَجَمِیٍّ و لاعَجَمِیٍّ عَلى عَرَبِیٍّ و لا أحَمَرَ عَلى أسوَدَ و لا أسوَدَ عَلى أحَمَرَ إلاّ بِالتَّقوى ؛[1]

هیچ عرب را بر عجم ، و هیچ عجم را بر عرب و هیچ سفید را بر سیاه و هیچ سیاه را بر سفید برترى نیست مگر به تقوا .

پیامبر خدا صلى الله علیه و آله:

إنّ ربَّکُم واحِدٌ، و إنّ أباکُم واحِدٌ، و دِینُکُم واحِدٌ، و نَبیُّکُم واحِدٌ، و لا فَضلَ لِعَرَبیٍّ على عَجَمیٍّ، و لا عَجَمیٍّ على عَرَبیٍّ، و لا أحمَرَ على أسوَدَ، و لا أسوَدَ على أحمَرَ، إلّا بِالتَّقوى.

همانا پروردگار شما یکى است و پدر شما یکى و دین شما یکى و پیامبرتان یکى. هیچ عربى را بر هیچ عجمى برترى نیست و هیچ عجمى را بر هیچ عربى و هیچ گندم گونى را بر هیچ سیاهى و هیچ سیاهى را بر هیچ گندم گونى، مگر به تقوا.[1]

پس بیایید فراتر از مرزهای نژادپرستی به هم بپیوندیم.

هزار و چهار صد سال پیش پیامبر خدا صلى الله علیه و آله فرمودند:

إنَّ اللّهَ أذهَبَ فَخرَ الجاهِلِیَّةِ وتَکَبُّرَها بِآبائِها، کُلُّکُم لِادَمَ وحَوّاءَ کَطَفِّ الصّاعِ‏  بِالصّاعِ، وإنَّ أکرَمَکُم عِندَ اللّهِ أتقاکُم،...

به درستى که خداوند، غرور جاهلیّت و تکبّرورزى به پدران را از میان بُرد. همه شما، فرزندان آدم و حوّا، و نزدیک به یکدیگر هستید. به راستى که بهترینِ شما در نزد خداوند، پارساترینِ شماست. ...[1]

در حدیث دیگری حضرت امیرالمؤمنین على علیه السلام توصیه می کنند که:

اوصیکُم بِالرَّفضِ لِهذِه الدّنیا التّارِکَةِ لَکُم و إن لَم تُحِبّوا تَرکَها ... فلا تَنافَسوا فی عِزِّ الدّنیا و فَخرِها ... فإنَّ عِزَّها و فَخرَها إلى انقِطاعٍ .[2]

شما را به رها کردن این دنیا توصیه مى‏کنم؛ دنیایى که شما را رها مى‏کند هر چند رها کردن آن را دوست نداشته باشید ... پس، در عزّت دنیا و افتخارات آن رقابت نکنید ... زیرا عزّت و افتخارات دنیا از بین رفتنى است.

حضرت امیرالمؤمنین امام على علیه السلام می فرمایند: فاعتَبِرُوا بما کانَ مِن فِعلِ اللّهِ بإبلیسَ، إذ أحبَطَ عَمَلَهُ الطَّویلَ و جَهدَهُ الجَهیدَ ... عن کِبْرِ ساعَةٍ واحِدَةٍ! فمَن ذا بَعدَ إبلیسَ یَسلَمُ علَى اللّهِ بمثلِ مَعصیَتِهِ؟!

از کارى که خدا با ابلیس کرد پند گیرید. آن گاه که، به خاطر لحظه‏اى تکبّر، کار طولانى و کوشش طاقت فرساى [عبادى‏] ... او را بر باد داد! پس، بعد از ابلیس [با آن همه مقامى که داشت‏] کیست که با معصیتى چون معصیت او از خشم و کیفر خدا ایمن باشد؟[1]

آری شیطان فرمانده ارتش نژادپرستی، قومیت گرایی و تکبر است.

چه کسانی می خواهند مزدور او باشند؟

خداوند بخاطر امتحان مردم و از روی حکمتش به بعضی ثروت می دهد به برخی نمی دهد، در این میان برخی از  اغنیا، فقرا را پست و خوار می شمارند، به عبارت دیگر گرفتار نوعی خود بزرگ بینی و کبر شده و خود را برتر از فقرا می بینند.
در این باره امام صادق علیه اسلام می فرمایند:
هر کس که مؤمنی را به خاطر نداری و فقرش پست و کوچک شمارد خداوند روز قیامت او را در برابر خلایق رسوا کند ( و به زشتی شهره سازد ) .
اصول کافی ، ج 4 ، ص (56)

بسم الله الرحمن الرحیم

یَا أَیُّهَا الْإِنسَانُ مَا غَرَّکَ بِرَبِّکَ الْکَرِیمِ[i]

اى انسان، چه چیز تو را در باره پروردگار بزرگوارت مغرور ساخته است؟

راستى چه عامل و انگیزه‏اى تو را فریفت و زشت را زیبا و باطل را حق و بیداد را، در نظرت دادگرى جلوه داد تا او را نافرمانى کنى و به گناه دست‏یازى؟!

بعضى از بزرگان علم اخلاق گفته ‏اند غرور از صفات زشتى است که هر گروهى به نوعى به آن گرفتارند هر چند اسباب و درجات غرور آنها مختلف است.

اسباب غرور و خودبینى بسیار زیاد است و مغروران گروه‏هاى مختلفى هستندکه به برخی از آنها اشاره می شود:

1. جهل و نادانى

2. علم و دانش

3. عبادت و عمل صالح

4. مغرور شدن به لطف و کرم و مغفرت خدا

5. دنیا و زرق و برق دنیا