گناه شناسی

۱

امام صادق علیه ‏السلام :

اَلْحِلْمُ سِراجُ اللّه‏ِ... وَالْحِلْمُ یَدورُ عَلى خَمْسَةِ أَوْجُهٍ: أَنْ یَکونَ عَزیزا فَیَذِلَّ أَوْ یَکونَ صادِقا فَیُتَّهَمَ أَوْ یَدْعُوَ إِلَى الْحَقِّ فَیُسْتَخَفَّ بِهِ أَوْ أَنْ یُؤْذى بِلا جُرْمٍ أَوْ أَنْ یُطالِبَ بِالْحَقِّ وَیُخالِفوهُ فیهِ، فَإِنْ آتَیْتَ کُلاًّ مِنْها حَقَّهُ فَقَدْ اَصَبْتَ... ؛^(۱)

۱ بحارالأنوار، ج ۷۱، ص ۴۲۲، ح۶۱.

امام صادق علیه ‏السلام :

بردبارى چراغ خداست... پنج چیز است که بردبارى مى‏طلبد: شخص عزیز باشد و خوار شود، راستگو باشد و نسبت ناروا داده شود، به حق دعوت کند و سبکش بشمارند، بى‏گناه باشد و اذیت شود، حق‏طلبى کند و با او مخالفت کنند. اگر در هر پنج مورد، به حق رفتار کنى، بردبار هستى... .

امام على علیه ‏السلام :

اَلْحِلْمُ غِطاءٌ ساتِرٌ وَالْعَقْلُ حِسامٌ قاطِعٌ، فَاسْتُرْ خَلَلَ خَلْقِکَ بِحِلْمِکَ وَقاتِلْ هَواکَ بِعَقْلِکَ؛^(۱)

بردبارى پرده ‏اى پوشاننده و عقل شمشیرى برنده است، پس عیبهاى اخلاقى خود را با بردبارى بپوشان و با عقلت به جنگ هوا و هوست برخیز.

۱ نهج ‏البلاغه، حکمت ۴۲۴.

امام على علیه ‏السلام :

إنْ لَمْ تَکُنْ حَلیما فَتَحَلَّمْ فَإِنَّهُ قَلَّ مَنْ تَشَبَّهَ بِقَوْمٍ إِلاّ أَوشَکَ أَنْ یَکونَ مِنْهُمْ؛^(۱)

اگر بردبار نیستى خود را بردبار جلوه ده، زیرا کمتر کسى است که خود را شبیه گروهى کند و بزودى یکى از آنان نشود.

۱ نهج ‏البلاغه، حکمت ۲۰۷ .

رسول اکرم صلى ‏الله ‏علیه ‏و ‏آله :

کادَ الْحَلیمُ أَنْ یَکونَ نَبیّا؛^(۱)

آدم بردبار به پیامبرى نزدیک است.

۱ بحارالأنوار، ج ۴۳، ص ۷۰، ح۶۱ .

رسول اکرم صلى ‏الله ‏علیه ‏و ‏آله :

لَیْسَ بِحَلیمٍ مَنْ لَمْ یُعاشِرْ بِالْمَعْرُوفِ مَنْ لابُدَّ لَهُ مِنْ مُعاشَرَتِهِ حَتّى یَجْعَلَ اللّه‏ُ مِنْ ذلِکَ مَخْرَجا؛^(۱)

بردبار نیست آن که با کسى که چاره‏اى جز معاشرت با او ندارد به نیکى معاشرت نکند تا این‏که خداوند براى او راه نجاتى از معاشرت با وى فراهم آورد.

۱ کنزالعمال، ج ۳، ص۱۳۰، ح۵۸۱۵ .

امام على علیه ‏السلام :

اَلْحِلْمُ یُطفى نارَ الْغَضَبِ وَالْحِدَّةُ تُؤَجِّجُ إِحْراقَهُ؛^(۱)

بردبارى آتش خشم را فرو مى‏ نشاند و تندى، آن را شعله‏ ورتر مى‏کند.

۱ غررالحکم، ج ۲، ص ۱۲۳، ح ۲۰۶۳.

امام على علیه ‏السلام :

لَیْسَ الْحَلیمُ مَنْ عَجَزَ فَهُجِمَ وَإِذا قَدَرَ انْتَقَمَ، إِنَّمَا الْحَلیمُ مَنْ إِذا قَدَرَ عَفا وَکانَ الْحِلْمُ غالِبا عَلى کُلِّ أَمْرِهِ؛^(۱)

کسى که چون ناتوان شود هجوم برد و چون قدرت یابد انتقام گیرد بردبار نیست، بلکه بردبار کسى است که قدرت داشته باشد اما گذشت کند و بردبارى بر تمامى امور او غالب باشد.

۱ غررالحکم، ج ۵، ص ۹۱، ح۷۵۲۹ .

امام على علیه ‏السلام :

مَنْ حَلَمَ عَنْ عَدُوِّهِ ظَفِرَ بِهِ؛^(۱)

هر کس در مقابل دشمن بردبار باشد بر او پیروز مى‏شود.

۱ کنزالفوائد، ص۱۴۷ .

امام على علیه ‏السلام :

مَنْ غاظَکَ بِقُبْحِ السَّفَهِ عَلَیْکَ، فَغِظْهُ بِحُسْنِ الْحِلْمِ عَنْهُ؛^(۱)

هر کس با زشتىِ سبکسرى تو را خشمگین کرد تو با زیبایى بردبارى او را به خشم آور.

۱ غررالحکم، ج ۵، ص۳۳۳، ح ۸۶۲۰ .

رسول اکرم صلى ‏الله ‏علیه ‏و ‏آله :

فَأَمَّا الْحِلْمُ فَمِنْهُ رُکوبُ الْجَمیلِ، وَصُحْبَةُ الأَْبْرارِ وَرَفْعٌ مِنَ الضَّعَةِ وَرَفْعٌ مِنْ الْخَساسَةِ وَتَشَهِّى الْخَیْرِ وَتَقَرُّبُ صاحِبِهِ مِنْ مَعالِى الدَّرَجاتِ وَالْعَفْوُ وَالْمَهَلُ وَالْمَعْروفُ وَالصَّمْتُ فَهذا ما یَتَشَعَّبُ لِلْعاقِلِ بِحِلْمِهِ؛^(۱)

۱ تحف العقول، ص۱۶ .

رسول اکرم صلى ‏الله ‏علیه ‏و ‏آله :

حاصل بردبارى: آراسته شدن به خوبیها، هم‏نشینى با نیکان، ارجمند شدن، عزیز گشتن، رغبت به نیکى، نزدیک شدن بردبار به درجات عالى، گذشت، آرامش و تأنى، احسان و خاموشى. اینها ثمره بردبارى عاقل است.

رسول اکرم صلى ‏الله ‏علیه ‏و ‏آله :

ثَلاثٌ مِنْ مَکارِمِ الاَْخْلاقِ فِى الدُّنْیا وَالآخِرَةِ اَنْ تَعْفُوَ عَمَّنْ ظَلَمَکَ وَتَصِلَ مَنْ قَطَعَکَ وَ تَحْلُمَ عَمَّنْ جَهِلَ عَلَیْکَ؛^(۱)

سه چیز در دنیا و آخرت از مکارم اخلاق است: از کسى که به تو ظلم کرده درگذرى، با کسى که با تو قطع رابطه کرده، رابطه برقرار کنى و با کسى که با تو سبکسرى مى‏کند بردبارى نمایى.

۱ نهج الفصاحه، ح ۱۲۸۸.

امام على علیه ‏السلام :

مِنْ عَلامَةِ اَحَدِهِمْ (المُتَقینَ) اَنَّکَ تَرى لَهُ قُوَّةً فى دینٍ... وَحِرْصا فى عِلْمٍ وَعِلْما فى حِلْمٍ؛^(۱)

از نشانه‎‏هاى پرهیزکاران این است که مى‏بینى در دین نیرومند... در کسب دانش حریص و داراى علم همراه با بردبارى‏اند.

۱ نهج ‏البلاغه، خطبه ۱۹۳.

امام على علیه ‏السلام :

لَیْسَ الْخَیْرُ اَنْ یَکْثُرَ مالُکَ وَوَلَدُکَ، وَلکِنَّ الْخَیْرَ اَنْ یَکْثُرَ عِلْمُکَ وَ یَعْظُمَ حِلْمُکَ؛^(۱)

خیر آن نیست که ثروت و فرزندانت زیاد شود، بلکه خیر آن است که دانشت بسیار و بردباریت افزون گردد.

۱ نهج البلاغه، حکمت ۹۴.

امام على علیه ‏السلام :

اَلْحِلْمُ وَالاَْناةُ تَواَمانِ، یُنْتِجُهُما عَلُوُّ الْهِمَّةِ؛^(۱)

بردبارى و وقار دو همزادند که همّت عالى آنها را به وجود مى‎‏آورد.

۱ نهج البلاغه، حکمت ۴۶۰.

امام على علیه ‏السلام :

اِحْتَجِبْ عَنِ الْغَضَبِ بِالْحِلْمِ، وَغُضَّ عَنِ الْوَهْمِ بِالْفَهْمِ؛^(۱)

با بردبارى خود را از خشم پنهان کن و با فهم و دانایى از وهم و خیال چشم بپوش.

۱ غررالحکم، ج۲، ص ۱۹۹، ح ۲۳۶۵.

امام على علیه ‏السلام :

اِنَّکَ مُقَوَّمٌ بِاَدَبِکَ، فَزَیِّنْهُ بِالْحِلْمِ؛^(۱)

ارزش تو به ادب توست، پس آن را با بردبارى آراسته کن.

۱ غررالحکم، ج ۳، ص ۵۷، ح ۳۸۱۳.

امام على علیه ‏السلام :

اِذا اَحَبَّ اللّه‏ُ عَبْدا زَیَّنَهُ بِالسَّکینَةِ وَالْحِلْمِ؛^(۱)

هر گاه خداوند بند‎ه‎‏اى را دوست بدارد او را با آرامش و بردبارى آراسته مى‏‎گرداند.

۱ غررالحکم، ج ۳، ص ۱۶۱، ح ۴۰۹۹.

امام على علیه ‏السلام :

اَوَّلُ عِوَضِ الْحَلیمِ مِنْ حِلْمِهِ اَنَّ النّاسَ اَنْصارُهُ عَلَى الْجاهِلِ؛^(۱)

اول نتیجه‎‏اى که شخص بردبار از بردباریش مى‏‎گیرد، پشتیبانى مردم از او در برابر نادان است.

۱ وسائل الشیعه، ج ۱۱، ص ۲۱۲.

امام على علیه ‏السلام :

اَلْحِلْمُ نورٌ جَوهَرُهُ الْعَقْلُ؛^(۱)

بردبارى نورى است که جوهره آن عقل است.

۱ غررالحکم، ج ۱، ص ۳۱۱، ح ۱۱۸۵.

امام باقر علیه ‏السلام :

اَلْحِلْمُ لِباسُ الْعالِمِ فَلا تَعْرَیَنَّ مِنْهُ؛^(۱)

بردبارى لباس عالم است، پس تو خود را از آن عریان مدار.

۱ کافى، ج ۸، ص ۵۵ .

۲۳

رسول اکرم صلى ‏الله ‏علیه ‏و ‏آله :

اَلا اِنَّ خَیرَ الرِّجالِ مَن کانَ بَطى‏ءَ الغَضَبِ سَریعَ الرِّضا؛^(۱)

بدانید که بهترین انسان‏ها کسانى هستند که دیر به خشم آیند و زود راضى شوند.

۱ میزان الحکمة ج ۴ ، ص ۱۶۱۰.

رسول اکرم صلى ‏الله ‏علیه ‏و ‏آله :

ما تَجَرَّعَ عَبدٌ جُرعَةً اَفضَلَ عِنْدَ اللّه‏ِ مِنْ جُرعَةِ غَیْظٍ کَظَمَها اِبتِغاءَ وَجهِ اللّه‏ِ؛^(۱)

انسان هیچ جرعه‎‏اى ننوشید که نزد خدا از جرعه خشمى که براى رضاى خدا فرو خورد بهتر باشد.

۱ میزان الحکمة ج ۹ ، ص۴۳۳۴.

رسول اکرم صلى ‏الله ‏علیه ‏و ‏آله :

اِنَّ الغَضَبَ مِنَ الشَّیطانِ وَاِنَّ الشَّیطانَ خُلِقَ مِنَ النّارِ وَاِنَّما تُطفَأُ النّارُ بِالماءِ فَاِذا غَضِبَ اَحَدُکُم فَلیَتَوَضَّاْ؛^(۱)

خشم از شیطان و شیطان از آتش آفریده شده است و آتش با آب خاموش مى‏شود، پس هرگاه یکى از شما به خشم آمد، وضو بگیرد.

۱ نهج الفصاحه، ح۶۶۰.

رسول اکرم صلى ‏الله ‏علیه ‏و ‏آله :

مَنْ کَظَمَ غَیْظا وَهُوَ قادِرٌ عَلى اَنْ یُنْفِذَهُ مَلأََهُ اللّه‏ُ أَمْنا وَایمانا؛^(۱)

هر کس در حالى که مى‏‎تواند خشم خود را عملى کند، آن را فرو برد، خداوند او را سرشار از آرامش و ایمان مى‏‎کند.

۱ نهج الفصاحه، ح ۲۷۷۸.

رسول اکرم صلى ‏الله ‏علیه ‏و ‏آله :

اَلصَّرعَةُ کُلُّ الصَّرعَةِ الَّذى یَغْضَبُ فَیَشْتَدُّ غَضَبُهُ وَیَحْمَرُّ وَجهُهُ وَیَقْشَعِرُّ شَعْرُهُ فَیَصرَعُ غَضَبَهُ؛^(۱)

کمال دلیرى آن است که کسى خشمگین شود و خشمش شدّت گیرد و چهره‎‏اش سرخ شود و موهایش بلرزد، امّا بر خشم خود چیره گردد.

۱ نهج الفصاحه، ح۱۸۷۲.

رسول اکرم صلى ‏الله ‏علیه ‏و ‏آله :

مَنْ کَفَّ غَضَبَهُ کَفَّ اللّه‏ُ عَنْهُ عَذابَهُ؛^(۱)

هر کس خشم خود را نگه دارد خداوند عذابش را از او باز مى‌‏دارد.

۱ بحارالأنوار، ج ۷۳، ص ۲۶۳، ح۷ .

امام على علیه‏‎السلام :

کُنْ بَطى‏ءَ الْغَضَبِ سَریعَ الْفَىْ‏ءِ مُحِبّا لِقَبُولِ الْعُذْرِ؛^(۱)

دیر خشم و زود گذشت باش و قبولِ عذر را دوست بدار.

۱ غررالحکم، ج ۴، ص ۶۰۷، ح۷۱۶۵.

امام على علیه‎‏السلام :

بِئسَ القَرینُ الغَضَبُ: یُبدِى الْمَعائِبَ وَیُدْنِى الشَّرَّ وَیُباعِدُ الخَیْرَ؛^(۱)

خشم هم‏نشین بسیار بدى است: عیب‏ها را آشکار، بدى‏ها را نزدیک و خوبى‏ها را دور مى‏کند.

۱ غررالحکم، ج۳، ص ۲۵۷، ح۴۴۱۷.

امام على علیه‎‏السلام :

اَقدَرُ النّاسِ عَلَى الصَّوابِ مَنْ لَمْ یَغْضَبْ؛^(۱)

تواناترین مردم در تشخیص درست کسى است که خشمگین نشود.

۱ غررالحکم، ج ۲، ص ۴۰۸، ح۳۰۴۷.

امام على علیه‏السلام :

اَعْدى عَدُوٍّ لِلْمَرْءِ غَضَبُهُ وَ شَهْوَتُهُ فَمَنْ مَلَکَهُما عَلَتْ دَرَجَتُهُ وَبَلَغَ غایَتَهُ؛^(۱)

بدترین دشمن آدمى خشم و شهوت اوست، پس هر کس آن دو را در اختیار بگیرد، مقامش بالا مى‏رود و به هدفش مى‏رسد.

۱ غررالحکم، ح ۳۲۶۹ .

امام على علیه‏السلام :

اَحْضَرُ النّاسِ جَوابا مَنْ لَمْ یَغْضِبْ؛^(۱)

حاضر جواب‏ترین مردم کسى است که خشمگین نشود.

۱ غررالحکم، ج ۲، ص ۳۹۰، ح ۲۹۵۰ .

امام على علیه ‏السلام :

شِدَّةُ الْغَضَبِ تُغَیِّرُ الْمَنْطِقَ وَتَقْطَعُ مادَّةَ الْحُجَّةِ وَتُفَرِّقُ الْفَهْمَ؛^(۱)

خشم شدید، نحوه تکلم را تغییر مى‏دهد، اساس استدلال را بر هم مى‏ریزد و تمرکز فکرى را از بین مى‏‎برد.

۱ بحارالأنوار، ج ۷۱، ص ۴۲۸ .

امام باقر علیه ‏السلام :

اِنْ کُذِّبْتَ فَلا تَغْضَبْ؛^(۱)

اگر به تو نسبت دروغ دادند، خشمگین مشو.

۱ تحف العقول، ص۲۸۴ .

امام باقر علیه‏السلام :

اَیُّما رَجُلٍ غَضِبَ وَهُوَ قائِمٌ فَلْیَجْلِسْ فَاِنَّهُ سَیَذْهَبُ عَنْهُ رِجْزُ الشَّیْطانِ وَاِنْ کانَ جالِسا فَلْیَقُمْ... ؛^(۱)

هر کس در حال ایستادن خشمگین شود، بنشیند که این کار به سرعت وسوسه شیطان را از او دور مى‏کند و اگر نشسته است، برخیزد.

۱ بحارالأنوار، ج۷۳، ص ۲۶۴، ح۹ .

امام صادق علیه‏السلام :

لَیْسَ مِنّا مَنْ لَمْ یَمْلِکُ نَفْسَهُ عِنْدَ غَضَبِهِ؛^(۱)

کسى که هنگام خشم خوددار نباشد، از ما نیست.

۱ کافى، ج ۲، ص ۶۳۷، ح۲.

امام صادق علیه ‏السلام :

ما مِنْ عَبْدٍ کَظَمَ غَیْظا اِلاّ زادَهُ اللّه‏ُ عَزَّوَجَلَّ عِزّا فِى الدُّنْیا وَالآخِرَةِ؛^(۱)

هیچ بنده‏اى نیست که خشمى را فرو خورد مگر آنکه خداوند عزوجل در دنیا و آخرت بر عزت او بیفزاید.

۱ اصول کافى، ج ۲، ص ۱۱۰ . .

امام صادق علیه‏السلام :

اَلْغَضَبُ مِفْتاحُ کُلِّ شَرٍّ؛^(۱)

خشم کلید همه بدى‏هاست.

۱ کافى، ج۲، ص ۳۰۳، ح۳.

امام صادق علیه ‏السلام :

مَنْ غَضِبَ عَلَیْکَ ثَلاثَ مَرّاتٍ وَلَم یَقُل فیکَ سوءا فَاتَّخِذْهُ لِنَفْسکَ خَلیلاً؛^(۱)

هر کس سه بار بر تو خشم گرفت ولى به تو بد نگفت، او را براى خود به دوستى انتخاب کن.

۱ معدن الجواهر، ص۳۴.

امام صادق علیه‏ السلام :

اَلمُؤمِنُ اِذا غَضِبَ لَم یُخرِجْهُ غَضَبُهُ مِنْ حَقٍّ وَاِذا رَضِىَ لَم یُدخِلْهُ رِضاهُ فى باطِلٍ وَالَّذى اِذا قَدَرَ لَم یَأخُذ اَکْثَرَ مِمّا لَهُ؛^(۱)

مؤمن چون خشمگین شود، خشمش او را از حق بیرون نبرد و چون خشنود شود، خشنودیش او را به باطل نکشاند و چون قدرت یابد بیش از حقّ خود نگیرد.

۱ بحارالأنوار، ج ۷۸، ص ۲۰۹، ح۸۵.

امام هادى علیه‏السلام :

اَلغَضَبُ عَلى مَن تَملِکُ لُؤمٌ؛^(۱)

بر زیردستان خشمگین شدن نشانه پَستى است.

۱ بحارالأنوار، ج۷۸، ص ۳۷۰، ح ۴.