گناه شناسی

لزوم حذر از جاهلان

آنها که به شناخت واجبات و محرّمات خویش اقدام نمی‌کنند امام و مقتدای اهل ایمان، امیر مؤمنان آنها را چون ستمکاران زمان جاهلیت می‌شمارند که در دین تفقّه نمی‌کنند و به شناخت تکالیف خویش اقدام نمی‌کنند، و حضرتشان ما را از اینکه اینگونه باشیم برحذر می‌دارند.[1]

سرزنش از عمل بدون علم

آنها که بدون شناخت احکامِ دین، عمل می‌کنند و بدون فقه عبادت می‌کنند، تصاویر بدی از آنها و نتیجه کارشان، در روایات ارائه شده است. در زیر چند روایت را که بیانگر چهرة جاهلانی است که بدون علم و شناخت، عمل می‌کنند برای نمونه می‌آوریم:

رسول اکرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ :

مَنْ عَمِلَ عَلی غَیرِ عِلْمٍ کانَ ما یُفسِدُهُ اَکْثَرَ مِمّا یُصْلِح[2]

آنکه بدون شناخت عمل کند، فسادی که بار می‌آورد، بیش از صلاحی است که انجام می‌دهد.

رسول اکرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ :

مَثَلُ العابِدِ الذّی لا یَتَفَقَّهُ کَمَثَلِ الذّی یُبنی بِاللَّیْلِ و یُهْدِمُ بِالنَّهار[3]

مَثَل آنکه بدون شناختِ دین، عبادت می‌کند، مانند کسی است که در شب بنا می‌کند و در روز خراب.

حضرت امیر ـ علیه السّلام ـ :

المُتَعَبِّدُ عَلی غَیْرِ فِقْهٍ کَحِمارِ الطّاحُونَةِ یَدُورُ ولا یَبْرَحُ[4]

آنکه خدا را بدون فقه (شناختِ دین) عبادت می‌کند، مانند خر آسیاست که می‌چرخد ولی همچنان در جای خویش است و قدمی جلوتر نمی‌رود.

امام صادق ـ علیه السّلام ـ : اَلْعامِلُ عَلی غَیْرِ بَصیرَةٍ کَالسّائِرِ عَلی غَیْرِ الطّریقِ ولا یَزیدُهُ سُرعَةُ السِّیْرِ مِنَ الطَّریقِ اِلاّ بُعْداً[5]

آنکه بدون شناخت و بصیرت عمل می‌کند، مانند کسی است که بیراهه می‌رود، و سرعت سیرش فقط او را از راه دور می‌کند.

«ترک واجبات» و «انجامِ محرَّمات» و به بیان دیگر معصیت و نافرمانی پروردگار عالم یا همان گناه دارای پیامدهای هلاک کننده و وحشتناکی است که قرآن کریم در ضمن آیات شریفش به بیان آنها می‌پردازد.

در سوره نساء سرانجام معصیت کاران اینگونه بیان می‌شود:

« وَ مَنْ یعْصِ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ یتَعَدَّ حُدُودَهُ یدْخِلْهُ ناراً خالِداً فِیها وَ لَهُ عَذابٌ مُهِینٌ»[1]

آنکه خدا و رسول را نافرمانی کند و از حدود الهی تجاوز کند، خداوند او را داخل در آتشی می‌کند که برای همیشه در آن خواهد بود، و برای او عذابی خوار کننده فراهم است.

و در سوره جنّ به جایگاه و منزل ابدی آنان اشاره دارد که:

« وَ مَنْ یعْصِ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ فَإِنَّ لَهُ نارَ جَهَنَّمَ خالِدِینَ فِیها أَبَداً»[2]

آنکه خدا و رسولش را نافرمانی کند، یقیناً آتش جهنم برای اوست که برای ابد در آن خواهد بود.

حکایتهای قرآن از تاریخ امتّهای نافرمان گذشته و آنچه بر سر آنان آمده است، برای عبرت گرفتن ماست.

در سوره بقره سرانجام قوم بنی‌اسرائیل که قومی معصیت کار بودند، اینگونه بیان می‌شود:

« ضُرِبَتْ عَلَیهِمُ الذِّلَّةُ وَ الْمَسْکنَةُ وَ باؤُ بِغَضَبٍ مِنَ اللَّهِ»[3]

ذلّت و خواری و فقر و آزمندی آنها را فرو پوشاند و بخود پیچید و آنها مشمول غضبی از پروردگار شدند.

و در پایان آیه به علّت و سبب این عذاب اشاره می‌کند که: «ذالک بِما عَصَوْا وَ کانُوا یعْتَدُونَ»

این (عقوبت و عذاب) به سبب عصیان و نافرمانی آنها بود و بدان جهت بود که آنها تجاوز (از حدود و فرامین الهی) می‌کردند.

یقیناً آیات خدا برای بیداری ماست که در قلبهای اهل ایمان دارای اثری بسزاست و منشأ اثر در رفتار و کردار آنهاست. اما قلبهائی که قساوت بر آنها غلبه کرده کوچکترین بهره‌ای از آن ندارند.

خدایا قلبهای ما را از قساوت و سختی برهان و در برابر هر آنچه حق است نرم گردان تا پذیرای حق باشد و از آنچه بر دیگران گذشته است عبرت گیرد.

امید آنکه آیات الهی ما را بیدار و از غفلتها برهاند.

لذت بردن از گناه و شادمانی هنگام انجام گناه، از اموری است که موجب کیفر بیشتر می شود. در حالی که بنده اگر عنان نفسش را از دست بدهد و مرتکب گناهی گردد باید از عاقبت گناه و عذاب پروردگار ترس و وحشت داشته باشد.

این گناه تحت عنوان گناه «الْأَمْنُ مِنْ مَکْرِ اللَّهِ» یا «امنِ از مَکرُ الله» هم قرار می گیرد.

 به این روایتها توجه کنید:

امیر مؤمنان علی علیه السّلام فرمود:

شَرُّ الْأَشْرَارِ مَنْ‏ یَتَبَجَّحُ بِالشَّرِّ؛

بدترین بدها کسی است که به انجام بدی خوشحال گردد.[1]

و نیز فرمود:

امیرمؤمنان علی علیه السّلام :

حَلاوَةُ المَعصیَةِ یُفسِدُها ألِیمُ العُقوبَةِ

عذاب دردناک گناه شیرینی آن را تباه می سازد.

غرر الحکم: 10705.

امیر مؤمنان علی علیه السّلام:

مَن تَلَذَّذَ بمعاصِی اللّهِ أورَثَهُ اللّهُ ذُلًّا.

هر که از نافرمانى خداوند لذّت برد، خداوند او را به ذلّت افکند.

میزان الحکمه حدیث 6831.

برای بسیاری از گناهان، علاوه بر آثار عمومی، پیامدهای خاصی نیز از زبان معصومین ـ علیه السّلام ـ بیان شده است که حجم زیادی از کتابهائی که با عنوان ثواب الاعمال و عقاب الاعمال تألیف شده است به بیان روایات در این زمینه اختصاص دارد.

از جمله این کتابها کتاب «ثواب الاعمال و عقاب الاعمال» تالیف شیخ صدوق رحمةالله علیه است که می توانید آن را از اینجا دانلود کنید.

در مورد آثار اختصاصی برخی از گناهان می توانید به این چند پست مراجعه کنید:

از عواقب ترک فریضه امر به معروف و نهی از منکر

از عواقب ریخت و پاش

معنی ترس به گناه افتادن یا خوف گناه در برخی مسائل

ازعواقب حبس حقوق دیگران و نپرداختن حقِّ غیر

از عواقب به دست آوردن مال، از راه حرام

اقسام گناهان بر اساس عواقب و آثار از منظر امام سجاد علیه السلام

در دعای شریف کمیل هم به برخی از انواع گناهان با پیامدهای مختلف اشاره شده است، و آمرزش تمامی آنها از خداوند رحیم و مهربان خواسته شده است.

اَللّهُمَّ اغْفِرْ لِیَ الذُّنُوبَ الَّتی تَهْتِکُ العِصَمَ

اَللّهُمَّ اغْفِرْ لِیَ الذُّنُوبَ الَّتی تُنْزِلُ النِّقَمَ

اَللّهُمَّ اغْفِرْ لِیَ الذُّنُوبَ الَّتی تُغَیِّرُ النِّعَمَ

اَللّهُمَّ اغْفِرْ لِیَ الذُّنُوبَ الَّتی تَحْبِسُ الدُّعاءَ

اَللّهُمَّ اغْفِرْ لِیَ الذُّنُوبَ الَّتی تُنْزِلُ البَلاءَ

اَللّهُمَّ اغْفِرْ لِیَ الذُّنُوبَ الَّتی تَقْطَعُ الرَّجاءَ

اَللّهُمَّ اغْفِرْ لِیَ کُلَّ ذَنْبِ اَذْنَبْتُهُ وَ کُلَّ خَطیئَةٍ اَخْطَأتُها

• گناهانی که پرده عصمت را می‌درد و روح و جان انسان را آلوده و پلید می‌کند.
• گناهانی که عذاب را بر انسان فرو می‌آورد، گناهانی که نعمتها را دگرگون می‌کند.
• گناهانی که دعا را محبوس می‌کند و مانع استجابت دعاست.
• گناهانی که بلا را بر انسان نازل می‌کند.
• گناهانی که امید را قطع می‌کند.

ترجمه منظوم عبارات فوق:

الهی گناهان که عمصت درد              ببخشای و آنچه عذاب آورد

گناهان که نعمت دگرگون کند          دعا را گشاینده مسجون کند

ذنوبی که آرد بلا را پدید                    ز درگاه تو بگسلاند امید

الهی ببخش آنچه کردم گناه             بپوشان خطای من ای اله

ترجمه منظوم دعای کمیل از غلامرضا دبیران چاپ شرکت سهامی انتشار.

رسول خدا ـ صلّی الله علیه و آله ـ فرمودند:

مَنْ کَسَبَ مَالًا مِنْ‏ غَیْرِ حِلِّهِ‏ أَفْقَرَهُ‏ اللَّهُ‏ (عَزَّ وَ جَلَ‏)

هر که مالی را از راهِ غیر حلال به دست آرد، خداوند عزّوجل او را فقیر می‌کند.

رسول خدا ـ صلّی الله علیه و آله ـ فرمودند:

وَ مَنْ حَبَسَ عَنْ أَخِیهِ الْمُسْلِمِ شَیْئاً مِنْ حَقِّهِ حَرَّمَ اللَّهُ عَلَیْهِ بَرَکَةَ الرِّزْقِ إِلَّا أَنْ یَتُوب‏

هرکس چیزی از حقِّ برادر مسلمانش را حبس کند و نپردازد، خداوند او را از برکت رزق و روزی محروم می‌کند، مگر آنکه توبه کند.

در وصایای حضرت امیر‌ـ علیه السّلام ـ به حضرت امام حسن ـ علیه السّلام ـ و امام حسین ـ علیه السّلام ـ پس از ضربت خوردن و در ساعات پایانی عمر شریفشان، می‌خوانیم:

 لَا تَتْرُکُوا الْأَمْرَ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْیَ عَنِ الْمُنْکَرِ فَیُوَلَّى عَلَیْکُمْ [أَشْرَارُکُمْ‏] شِرَارُکُمْ ثُمَّ تَدْعُونَ فَلَا یُسْتَجَابُ لَکُم‏

... امر به معروف و نهی از منکر را ترک نکنید، که در ان صورت اشرارتان بر شما تسلّط می‌یابند. پس در آن هنگام دعا می‌کنید و مستجاب نمی‌شود.

حضرت رسول الله صلّى اللَّه علیه و آله و سلّم:

مَن بَذَّرَ أفقَرَهُ اللّهُ.

«کسى که ریخت و پاش داشته باشد، خداوند متعال او را فقیر خواهد ساخت».

آیین بندگى و نیایش (ترجمه عدة الداعی)، ص: 136