گناه شناسی

سؤال: در برخورد با حوادث تلخ، چه کنیم؟

پاسخ: در سر یک سفره ممکن است هم ترشى و فلفل قرار دهند و هم شیرینى و مربّا؛ کودکان از شیرینى و حلواى سفره لذّت مى‏برند، و فلفل و ترشى را بى مورد مى‏دانند، امّا بزرگ‏ترها هر دو را در سفره لازم مى‏دانند.

حوادث تلخ نیز برکاتى دارد، از جمله:

1- توجّه انسان را به خدا بیشتر مى‏کند.

2- انسان را سنجیده و استعدادهاى او را شکوفا مى‏سازد.

3- کفّاره گناهان و لغزش‏هاى او مى‏شود.

4- قدر نعمت‏ها بیشتر شناخته مى‏شود.

انسان‏ها در برابر حوادث سه گروهند: چنانکه کودک همین که لب به فلفل و پیاز و ترشى مى‏گذارد ناراحت مى‏شود، نوجوان تحمّل مى‏کند و والدین او پول مى‏دهند و فلفل و ترشى را مى‏خرند.

قرآن مى‏فرماید: گروهى همین که دچار سختى مى‏شوند، جیغ مى‏زنند، «اذا مَسّه الشَرّ جَزوعا» (معارج20) گروهى صبر مى‏کنند، «و بَشّر الصّابرین الّذین اذا أصابَتهم مُصیبة قالوا انّا لِلّه و انّا الیه راجِعون» (بقره، 154- 155) و گروهى به استقبال سختى‏ها مى‏روند. «و منهم مَن یَنتظر» (احزاب) کسانى نزد پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله مى‏‎آمدند تا آنان را به جهاد و جبهه جنگ اعزام کند، حضرت مى‏فرمود: اسب و شمشیر ندارم تا شما را مجهّز کنم آنان گریه مى‏کردند که چرا به جبهه نرفتند.

از سختى‏ها و حوادث تلخ مى‏توان با تدبیر و صبر و استمداد از خداوند، بهترین استفاده را برد. همان گونه که مى‏توان از لیموى ترش، شربت لیموناد ساخت.

آرى، اگر انسان آشپز ماهرى باشد، حتى از پوست پرتقال هم مربّا درست مى‏کند. امروزه حتى از زباله‏‌ها استفاده بهینه مى‏‌کنند.

حضرت زینب علیها السلام با سخنرانى خود در کاخ ستمگران، از اسارت خود در کوفه و شام آن گونه استفاده کرد که پایه‏هاى رژیم اموى را لرزاند.

در مسجد شام، امام سجاد علیه السلام بر بالاى منبر رفت و رژیم بنى امیه را به شدت استیضاح کرد. یزید براى آن که صداى امام را خاموش کند، به مؤذّن دستور داد که با صداى بلند اذان بگوید تا شاید سخنرانى امام سجاد علیه السلام قطع شود، ولى امام علیه السلام از همین صحنه نیز استفاده کرد و جملات اذان را آن گونه تفسیر کرد که بر مسجد لرزه افتاد، بخصوص پس از گفتن «أشهد أنّ محمّداً رسول اللّه‏» فرمود: اى یزید! این محمّد جّد من است یا جّد تو؟! آیا این اسرا از نسل او نیستند؟

هنگامى که امام کاظم علیه السلام را به زندان انفرادى بردند،

فرمود: چه جاى خوبى براى عبادت است؟!

بسیارى از علما، کتاب‏هاى خود را در شرایط سخت و در زندان و تبعیدگاه‏ها نوشته ‏اند.

پرسش هاى مهم، پاسخ هاى کوتاه(تمثیلات)، ص:60-58

سؤال: حضور در مراسم مذهبى، نوعى مطرح کردن خود است، آیا این کار، ریا و تظاهر نیست؟

پاسخ: اولًا هر خودنمایى و تظاهرى حرام نیست. زن و مرد که خود را براى یکدیگر آرایش مى‏کنند، براى تظاهر است و همین تظاهر عبادت است.

سفارش اسلام به حضور در مسجد براى نماز، نوعى تظاهر است، امّا تظاهر براى تعظیم شعائر دینى.

عزادارى براى امام حسین علیه السلام با حضور در خیابان‏ها، تظاهرى است که در آن عبادت نهفته است.

ثانیاً شرکت بعضى افراد در مساجد و محافل، یک نوع تبلیغ و تشویق عملى براى دیگران است. اگر مسئولین به مسجد محلّه بروند، مردم عادّى نیز خواهند آمد.

تظاهر و ریا آنجا حرام است که هدف، مطرح کردن خود باشد، نه مطرح کردن کار. یعنى اگر در جایى شرکت کنیم که نشان دهیم انسان نیکوکار و خوبى هستیم، این ریا و حرام است، امّا اگر هدف ما از حضور در مراسم این باشد که به مردم بگوییم: «من آمدم، شما هم بیایید»، این تبلیغ عملى است و حتى پاداش و ثواب دارد.

پرسش هاى مهم، پاسخ هاى کوتاه(تمثیلات)، ص: 57

سؤال: در برابر متلک‏ها و یا سرزنش‏هایى که در راه حقّ مى‏شنویم، چه وظیفه‎‏اى داریم؟

پاسخ: شخصى از قاهره شترى را اجاره کرد تا به منطقه عبّاسیه برود. او بر شتر سوار شد و صاحب شتر افسار شتر را گرفته و مسافر را مى‏برد. در مسیر راه، شتربان زیر لب و گاهى هم بلند مسافر را مسخره مى‏کرد و چون او را مردى غریب و تنها و محتاج یافته بود، همگام با حرکت شتر به جسارت‏هاى خود ادامه مى‏داد. در مسیر راه شخصى این صحنه را دید و به مسافر گفت: آیا مى‏دانى و مى‏شنوى که شتربان چه مى‏گوید؟ گفت: بلى! پرسید: پس چرا از خود عکس العملى نشان نمى‏دهى؟ گفت: اگر او مرا به عباسیه مى‏رساند و مسیر راه درست است، این حرف‏ها مهم نیست، هرچه مى‏خواهد بگوید.

در سوره مطفّفین‏ آیه 29- 34 مى‏خوانیم که مجرمان، مؤمنان را به شکل‏هاى مختلف تحقیر مى‏کنند:

1- پیوسته به آنها مى‏خندند: «انّ الّذین أجرَموا کانوا من الّذین آمنوا یَضحکون»

2- هر گاه از کنار آنها عبور مى‏کنند، غمزه مى‏آیند و چشمک مى‏زنند: «و اذا مَرّوا بهم یَتَغامزون»

3- همین که به سوى دار و دسته خود بر مى‏گردند، پشت‏ سر مؤمنان فکاهى و طنز مى‏گویند: «و اذا انقَلبوا الى اهلِهم انقَلبوا فَکِهین»

4- هنگامى که مؤمنان را مى‏بینند، مى‏گویند: اینها منحرفند: «و اذا راوهم قالوا انّ هؤلاء لضالّون»

امّا مؤمنان استقامت کرده و از راه خود دست بر نمى‏دارند.

قرآن در ادامه مى‏فرماید:

روزى خواهد آمد که مؤمنان، به کفار خواهند خندید.

«فالیوم الّذین آمنوا من الکفار یَضحکون»

پرسش هاى مهم، پاسخ هاى کوتاه(تمثیلات)، ص: 56

سؤال: آیا شخصیّت و موقعیّت افراد، در کیفر و پاداش آنها مؤثّر است؟

پاسخ: قرآن به زنان پیامبر مى‏فرماید: شما با سایرین فرق دارید و کار خلاف شما دو برابر حساب مى‏شود:

«یا نساء النّبىّ مَن یَأتِ منکُنّ بفاحشةٍ مُبیّنةٍ یُضاعف له العذابُ ضِعفَین» (احزاب30) همان گونه که پاداش عمل شایسته شما، دو برابر دیگران است. «و مَن یَقنُت مِنکنّ لِلّه و رسوله و تَعمل صالحاً نُؤتها أجرها مَرّتَین» (احزاب31)

هر کوهى قلّه‏اش بلندتر باشد، درّه‏اش عمیق‏تر است. در حدیث مى‏خوانیم: از جاهل هفتاد گناه بخشیده مى‏شود قبل از آنکه از عالم یک گناه بخشیده شود. «یغفر للجاهل سبعون ذَنباً قبل أن یُغفر للعالم ذنبٌ واحد» (کافى، ج 1، ص 59)

پرسش هاى مهم، پاسخ هاى کوتاه(تمثیلات)، ص: 53

شیرفروشى ، آب در میان شیر مى ریخت و به عنوان شیر خالص به مردم مى فروخت ، روزى سیل آمد و همه گوسفندان او را برد و به هلاکت رساند.
شیرفروش از این پیشامد بسیار ناراحت شد و به گریه افتاد، در حالى که خودش به گناه خود اقرار کرده ، مى گفت : «این آب هاى اندک را در میان شیر ریختم و فروختم و کم کم جمع شد و به صورت سیل درآمد و گوسفندهایم را برد».

شاعر به این مناسبت گوید:

منبع: عاقبت و کیفر گناهکاران/سید جواد رضوى

امام رضا علیه السلام:

«مِنْ عَلَامَاتِ الْفِقْهِ الْحِلْمُ وَ الْعِلْمُ وَ الصَّمْتُ »

همانا از نشانه های دین شناسی ،بردباری و دانش و سکوت است.

الکافی/ج2/ ص 113

ای آنکه لباس علم را می پوشی                در جاده ی فقه و راه دین می کوشی

شرط است که با تلاش همراه کنی    گنجینه ی حلم و دانش و خاموشی

امام رضا علیه السلام:

«لایَخَافَ عَبْدٌ اِلّا ذَنْبَهُ وَ لایَرْجُوَ اِلَّا رَبَّهُ»

بنده باید جز از گناهانش نترسد و جز به خدا امید نبندد.

عیون اخبار الرضا علیه السلام /ج 2/ ص 44

دل بر دو سه دم گرمی بازار مبند                امید به هیچ کس بجز یار مبند

از غیر گناه خود ز چیزی نهراس              دل جز به خدای حی دادار مبند

امام رضا علیه السلام:

«لَیْسَتِ الْعِبَادَةُ کَثْرَةُ الصِّیَامِ وَ الصَّلاةِ وَ إِنَّمَا الْعِبَادَةُ کَثْرَةُ التَّفَکُّرِ فِی أَمْرِ اللهِ»

عبادت، بسیاری روزه و نماز نیست و همانا عبادت، اندیشه زیاد نمودن در امر خداست.

تحف العقول/ص442

تا شمع نسوخت، شعله و نور نشد      بی سختی و رنج، گنج میسور نشد

فرمود : عبادت خداوند ودود              هرگز به نماز و روزه محصور نشد

امام رضا علیه السلام:

«اِیَّاکُمْ وَ مُشَاجَرَةَ النَّاسِ فَاِنَّهَا تُظْهِرُ الْغِرَّةَ وَ تُدْفِنُ الْعِزَّةَ»

از مشاجره با مردم بپرهیزید زیرا مشاجره عیوب نهفته را آشکار می سازد و عزت را از بین می برد.

مسند الامام الرضا علیه السلام / ج 1/ 274

هر کس که گلاویز رفیقان گردد                             ازار گرانقدری اش ارزان گردد

جنگ و جدل افتادن سنگی است به حوض     هر چه گل و لای آن نمایان گردد

سال هفتم هجرى بود، پیامبر اسلام (صلى الله علیه و آله ) مسلمانان را براى آزادسازى ((خیبر)) از دست یهودیان کارشکن بسیج نمود، مسلمانان که تعدادشان هزار و ششصد نفر بود همراه پیامبر (صلى الله علیه و آله ) از مدینه بیرون آمده و پس از پیمودن 32 فرسخ در جهت شمال مدینه حرکت کرده و قلعه هاى خیبر را محاصره کردند.
پس از فتح و پیروزى ، غنایم سرشارى به دست مسلمین رسید و تصمیم گرفتند به سوى مدینه بازگردند.
یکى از غلامان که ماءمور بستن کجاوه هاى شترها بود، مخفیانه عبایى را از غنایم جنگى (که جزء بیت المال مسلمین بود) برداشت پس از مدتى هنگام حرکت مسلمانان از سرزمین خیبر به سوى مدینه ، ناگهان تیرى به غلام اصابت کرد، او همان دم جان سپرد، ماءموران به تحقیقات پرداختند ولى نفهمیدند که این تیر از کجا آمد، اشتباهى بود یا عمدى ... بعدا همگى گفتند: ((بهشت بر او گوارا باد)) اما پیامبر (صلى الله علیه و آله ) به مسلمین فرمود: من با شما در این گفتار هم عقیده نیستم !
پرسیدند: چرا؟
فرمود: زیرا عبایى که در تن او است از غنایم مى باشد و او آن را خیانت برداشته و در روز قیامت به صورت آتش او را احاطه خواهد کرد.
در این هنگام یکى از رزمندگان گفت : من دو بند کفش را بدون اجازه از غنایم برداشته ام .
پیامبر (صلى الله علیه و آله ) فرمود: آن دو بند کفش را به محل غنایم برگردان وگرنه در روز قیامت به صورت آتش پاى تو را مى گیرد.

اقتباس از سیره ابن هشام ، ج 3، ص 339.