گناه شناسی

نوشته ذیل مربوط است به جلسه درس اخلاق آیت‌الله روح‌الله قرهی با موضوع «ریا؛ درمان وسوسه، پناه‌بردن به پروردگار عالم است» که در مهدیه القائم المنتظر (عج) شهرک حکیمیه در سال 1391 برگزار شده است:

وسوسه ریا

آنچه که انبیاء عظام، اولیاء و خصّیصین حضرت حقّ، تبیین فرموده‌اند، این است که عمل انسان یک طرف امّا حفظ عمل، سنگین‌تر و سخت‌تر است.

یعنی عمل، ولو عمل صالح باشد - که طبعاً عمل صالح حتماً نکاتی را دارد و عباد صالحین پروردگار عالم، آن بندگانی هستند که در عملشان، خدشه و خدعه‌ای نیست که فرمودند: خدعه، یعنی عمل برای غیر خدا؛ یعنی ریا - امّا مهمتر از این عمل، حفظ عمل است.

در باب وسواس شیطان لعین و رجیم بیان شده است که او هر کسی را به نوعی وسوسه می‌کند؛ یک نوع از وسوسه شیطان این است که سبب می‌شود انسان، عملش را باطل کند؛ آن هم به این که یا به آن عمل فخر کند و یا این که از ترس ریا، آن عمل را رها کند.

همین طور که هر کس احتیاج به همنشین و هم دم دارد، شیطان هم از این قاعده و قانون خارج نیست . او همنشینانى دارد که از آنها جدا نمى شود و همواره با آنان خواهد بود.

غافلان از یاد خدا

یک عده از همنشینان شیطان کسانی هستند که از یاد خدا غفلت کنند و از خدای خود روی گردان باشند، آن قدر سرگرم دنیای پرزرق و برق شده که اصلا به فکر خدا و قیامت نباشند؛ به طوری که اگر بگویند: خدا چنین دستور داده و وظیفه اش چنین است، مانند این می ماند که برایش داستان می گویند. گوششان بدهکار این حرف ها نیست، کسب و کار و مادیاتشان به آنها اجازه نمی دهد، حتی کوچک ترین توجهی به خدا و پیامبران و قیامت کنند. چنین افرادی همیشه با شیطان هم نشین و همردیف بلکه در خدمت گزاری او حاضراند.

خداوند درباره آنها می فرماید:

وَ مَنْ یَعْشُ عَنْ ذِکْرِ الرَّحْمنِ نُقَیِّضْ لَهُ شَیْطاناً فَهُوَ لَهُ قَرِینٌ [1]

(هر کس از یاد خدا روی گردان شود، شیطانی را به سراغش می فرستیم که همواره هم نشین او خواهد بود).

بدیهی است، کسانی که از یاد خدا روی گردان باشند و خود را غرق در لذات دنیا نموده و به انواع گناهان آلوده شده باشند؛ نخستین اثرش این است که پرده بر قلب و چشم و گوششان می افتد. آنها را از خدا بیگانه می کند، شیاطین را بر آنان مسلط می سازد؛ به طوری که شیطان و افکار شیطانی از هر سو آنها را احاطه می کنند.

شیطان هر روز بر آنان چیره گی بیشتری خواهد داشت و هیچ چیز جز سرخوشی های زودگذر نخواهند یافت و تلاش شیطان هم افزایش می یابد تا روزی که پرده از کردار همه کنار رود و چشم حقیقت بین هر کس باز شود و ببیند بین هر کس باز شود و ببیند که به جای پیامبران و اولیای خدا، شیاطین هم نشین آنها هستند. آن گاه ایشان بی اختیار فریاد می زنند و می گویند:

ریاکاران و انفاق کنندگانى که منّت مى نهند، بهره و ثمره اى از کار خود به دست نمى آورند. همان گونه که یک کشاورز که بر زمین سخت و سنگى بذرافشانى مى کند، هم بذرش را از دست مى دهد و هم تلاش بى حاصل مى کند، انفاق هاى ریاکارانه و پرمنّت نیز، نه تنها ثوابى عاید انفاق کننده نمى کند، بلکه مال انفاق شده را نیز از بین مى برد.

خداوند متعال در این باره می فرمایند:

«یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ لاَ تُبْطِلُواْ صَدَقَاتِکُم بِالْمَنِّ وَ الأذَى کَالَّذِی یُنفِقُ مَالَهُ رِئَاء النَّاسِ وَ لاَ یُؤْمِنُ بِاللّهِ وَ الْیَوْمِ الآخِرِ » (بقره/264)

«ای کسانی که ایمان آورده‌اید! بخشش‌های خود را با منّت و آزار باطل نسازید همانند کسی که مال خود را برای نشان دادن به مردم، انفاق می‌کند و به خدا و روز رستاخیز ایمان نمی‌آورد.»

از این رو ریا و تظاهر، عملى بى بنیان و ناپایدار است و ریاکار و متظاهر، محکوم به رسوایى است; زیرا هر رویداد و پدیده اى ممکن است، پرده هاى ریاى آنان را بدرد و حقیقت پرفریب آنان را آشکار سازد. همان گونه که در این آیه شریفه، قطره هاى باران، لایه خاک روى سنگ را مى شوید و حقیقت سختى سنگ را نمایان مى سازد.

منبع: مثالهای زیبای قرآن جلد ۱  آیة اللّه مکارم شیرازى

مطالب بیشتر در: مقاله: ریاء و ریاکاری

معنی ریاء در لغت:

"ریا" از مادّۀ "رأی" به معنی این است که شخص کاری را به انگیزۀ جلب توجه مردم انجام دهد.

[معجم مقاییس اللغة،ج2، ص 473.]

و نیز به معنای تظاهر و نشان دادن به غیر است.

[قاموس قرآن،ج 3، ص 30.]

معنی ریاء در اصطلاح:

ریاء به معنی این است که انسان کار خوبی انجام دهد و قصدش تظاهر و نشان دادن به مردم باشد نه برای خدا، خواه این کار عبادی باشد مانند نماز و خواه غیر عبادی باشد مانند انفاق.

مطالب بیشتر در: مقاله: ریاء و ریاکاری

هر محصولی آفتی دارد و از جمله محصولات، عمل انسان است چرا که دنیا مزرعه آخرت است، و یکی از آفات محصول عمل انسان در دنیا  ریا و خودنماییست!

رسول اکرم صلی الله علیه و آله فرمودند:

کسی که به ریای مردم نماز بخواند او مشرک است؛ و کسی که به ریای مردم حج کند مشرک است؛ و کسی که به ریای مردم روزه بگیرد مشرک است؛ و کسی که به ریای مردم زکات دهد مشرک است؛ و هرکس فرموده ی خدا را برای مردم انجام دهد مشرک است؛ و خدا عمل ریا کننده را قبول نمی کند.

(بحار الانوار جلد 72 صفحه 297)

پس هر عملی که ریائی باشد بی فایده است و پذیرفته نخواهد شد حتی توبه و استغفار.

 رسول خدا (صلى الله علیه وآله وسلم) :

لاتَعمل شیئاً من الخیر ریاءً ولا تَدَعه حیاءً.

 براى ریا و جلب توجه دیگران, هیچ عمل خیرى را انجام نده و هیچ کار خیرى را براى شرم و حیا ترک نکن.

تحف العقول، ص58.

امیرالمؤمنین علی علیه السلام:

«احْذَرُوا ضِیَاعَ الْأَعْمَارِ فِیمَا لَا یَبْقَى لَکُمْ فَفَائِتُهَا لَا یَعُودُ.»[1]

 بترسید از این عمرهایتان که ضایع بشود در آنچه که برای شما باقی نمی ماند، زیرا آنچه که از عمر فوت شد، دیگر برنمی گردد.

قال امیرالمؤمنین علیه السلام:
ثَلَاثُ عَلَامَاتٍ لِلْمُرَائِی یَنْشَطُ إِذَا رَأَی النَّاسَ وَ یَکْسَلُ إِذَا کَانَ وَحْدَهُ و َیُحِبُّ أَنْ یُحْمَدَ فِی جَمِیعِ أُمُورِه؛

(بحارالانوار، ج 69، ص 288.)

سه جیز از علامات ریاکاری است: موقع عمل در نزد مردم نشاط دارد و بهنگام عمل در تنهائی کسل است، و دوست دارد که مردم او را در همه کارها مدح و ستایش کنند!

سه چیز آمد علامات ریاکار - نشاط اندر عمل در نزد انظار
کسل باشد به تنهائی در اعمال - به مدح خلق خوش باشد در افعال