توریه

توریه سخن دو پهلو گفتن است. کلامی که از آن دو معنا فهمیده شود: یکی معنای ظاهر و آشکار که ذهن شنونده به سرعت به آن منتقل می شود، و دیگری معنای نهایی و ناپیدا که مقصود اصلی گوینده است و ذهن شنونده به آن منتقل نمی شود.
برخی فقیهان توریه را دروغ نمی دانند، و برخی دیگر معتقدند نوعی دروغ است؛ ولی حکم حرمت دروغ را ندارد. مطلب مسلم و قطعی این است که اگر انسان برای بر طرف کردن زیان از خود یا مسلمانی دیگر ناچار به توریه با دروغ شود، توریه بهتر و شایسته تر است و چنان چه توریه نکند و دروغ بگوید، رفتارش از دید فقیهان اشکال دارد.[1]

دروغ در دعوت ها و تعارف ها

برای آنکه تصور صحیحی از موضوع داشته باشیم، مناسب است، ابتدا توجه کنیم که مسلمانان، در چه مواردی دروغ را جایز می دانند. مطابق مشهور دو موضع اصلی برای جواز دروغ وجود دارد:

۱- اصلاح بین مردم؛ امام صادق(ع) فرمود: انّ اللَّه أحبّ الکذب فی الإصلاح... و أبغض الکذب فی غیر الاصلاح؛( میزان الحکمة، عنوان ۳۴۶۶، حدیث ۱۷۴۷۴.) خداوند دروغ گفتن را در مورد اصلاح بین مردم دوست دارد ... و دروغ را در غیر اصلاح دشمن دارد.
۲- دفع شر ظالمان؛ امام صادق(ع) فرمود: الکذب مذموم الاّ فی امرین: دفع شر الظلمه و اصلاح ذات البین؛ (میزان الحکمة، عنوان ۳۴۶۶، حدیث ۱۷۴۷۶.) کذب بد است مگر در دو مورد: با دروغ شر ظالمی را از خود یا از دیگران دفع کند، یا با دروغ بین دو نفر اصلاح ایجاد کند.

این در کنار مذمت های فراوان اسلام نسبت به دروغ گویی است از جمله آنکه:

پیامبر خدا صلى الله علیه و آله می فرمایند : هر گاه بنده دروغ بگوید، از بوى گندى که پدید آورده است فرشته یک میل از او دور مى شود. (الترغیب و الترهیب : ٣/٥٩٧/٣٠.)

همچنین امام على علیه السلام : بزرگترین خطاها (گناهان) نزد خداوند، زبان دروغگوست. (المحجّة البیضاء: ٥/٢٤٣)

ایشان در جمله دیگری می فرمایند : بدترین خصلتها، دروغگویى است. (غرر الحکم : ٥٧٢٨)

حال با توجه به اینکه اسلام به طور کلی، دروغ را بسیار مذموم می داند، و تنها موارد محدود و مشخصی را استثناء کرده، حقیقت امر روشن می شود.