گناه شناسی

اللّهمّ اغفر لى الذّنوب الّتى تهتک العصم یعنی خدایا ببخش و بیامرز برای من آن گناهانی را که پرده های عصمت را پاره مینماید و از بین میبرد.

در این فراز از دعای شریف کمیل عصم جمع عصمت است و عصمت به معنی منع میباشد و مراد از آن در این فراز از دعای کمیل

• یا موانع نزول عقوبات است و
• یا موانع اطلاع ملائکه بر اعمال بنده است.بنابراین مراد از  الذّنوب الّتى تهتک العصم آن گناهانی است که موانع نزول عقوبات را از بین میبرد و باعث نزول عقاب میشود
• و یا منظور گناهانی است که موانعی که میان بنده و ملائکه است را از بین میبرد و باعث مفتضح شدن و رسوا شدن بنده نزد آنها میشود.

حضرت زین العابدین علیه السلام در ضمن حدیث مفصلی که به آثار مختلف گناهان می پردازد یکی از اثرات گناه را پاره شدن پردها بر می شمارد و می‌فرماید:

وَ الذُّنُوبُ الَّتِی تَهْتِکُ الْعِصَمَ شُرْبُ الْخَمْرِ وَ اللَّعِبُ بِالْقِمَارِ وَ تَعَاطِی مَا یُضْحِکُ النَّاسَ مِنَ اللَّغْوِ وَ الْمِزَاحِ وَ ذِکْرُ عُیُوبِ النَّاسِ وَ مُجَالَسَةُ أَهْلِ الرَّیْبِ ( معانی الاخبار، مرحوم صدوق ص 270-271.)

گناهانی که باعث پرده دری می گردد:

1. شراب خواری،
2. قمار بازی،
3. خنداندن مردم با کار بیهوده و شوخی بی جا(دلقک بازی) ،
4. گفتن عیوب مردم، و
5. معاشرت با اهل شک و تردید.

که در ذیل به توضیح و شرح حدیث شریف را مشاهده خواهید نمود:

1. شراب‌خواری

«شُرْبُ الْخَمْرِ؛ نوشیدن شراب [یکی از گناهانی است که پرده‌ها را می‌درد.]»

قرآن کریم درباره زیان شراب‌خواری می‌فرماید: «یسْئَلُونَک عَنِ الْخَمْرِ وَ الْمَیسِرِ قُلْ فیهِما إِثْمٌ کبیرٌ وَ مَنافِعُ لِلنَّاسِ وَ إِثْمُهُما أَکبَرُ مِنْ نَفْعِهِما»؛2 «درباره شراب و قمار از تو سۆال می‌کنند، بگو: در آنها گناه بزرگی است و منافعی [از نظر مادی] برای مردم در بردارند، [ولی] گناه آنها از نفع آنها بیش تر است.»

این آیه نشان می‌دهد که شراب و شراب‌خواری هم منافعی دارد و هم زیانهای زیادی دارد که علوم و تجربه بشری نیز امروزه به بعضی از آنها دست یافته‌اند که به نمونه‌هایی اشاره می‌شود:

1- کوتاهی عمر و زیان جسمی

یکی از اثرهای زیانبار شراب‌خواری، کوتاهی عمر است. آمارها نشان می‌دهد که حدّ متوسط عمر معتادان به الکل در حدود 35 الی 50 سال است و تجربیات کمپانیهای بیمه عمر نیز نشان می‌دهد که عمر معتادان به الکل نسبت به دیگران 25 الی 30 درصد کم‌تر است.3

2- تأثیر در نسل و اولاد

اگر هنگام تولید مثل و انعقاد نطفه، نطفه مرد مسموم باشد،‌ تمام سلولهای بدن او مسموم بوده و از این نطفه مسموم و علیل، جنین ناقص و علیل به وجود می‌آید که این مسمومیت بیشتر از ناحیه شراب‌خواری و اعتیاد به وجود می‌آید؛ پس در هنگام مسمومیت، خصوصاً ‍ مستی، باید از تولید مثل و جماع با زن خودداری کرد.4

به این آمار نیز توجه شود:

کودکانی که هنگام تولد توانایی زندگی را ندارند: از پدران الکلی 6 درصد، و از مادران الکلی 75% می باشند و کودکانی که فاقد نیروی کافی عقلانی و روحی بوده‌اند، از مادران الکلی 75% و از پدران الکلی 75% بوده است. 5

3- در اخلاق

در شخص الکلی عاطفه خانوادگی و محبت نسبت به فرزندان و همسر ضعیف می‌شود، به گونه‌ای که مکرر دیده شده که پدرانی فرزندان و یا همسر خود را با دست خود کشته‌اند.6 شراب‌خواری مفاسد اخلاقی دیگری را نیز همچون روابط خلاف عفت، چاقوکشی و اربده‌کشی در پی دارد.

4- زیانهای اجتماعی

سازمان بهداشت جهانی اعلام کرد: هر سال بیش از 55 هزار نوجوان و جوان شهروند کشورهای عضو اتحادیه اروپا، بر اثر مصرف نوشیدنیهای الکلی یا حوادث و پیامدهای آن جان خود را از دست می‌دهند.7

5- زیانهای اقتصادی شراب

به قول یکی از دانشمندان اگر دولتها ضمانت کنند درب نیمی از میخانه‌ها را ببندند، می‌توان ضمانت کرد که از نیمی از بیمارستانها و تیمارستانها بی‌نیاز می‌شویم.8

به جهت همین زیانها است که شراب در فرهنگ دینی به عنوان «امّ الخبائث» خوانده شده است.

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله می‌فرماید: «الْخَمْرُ أُمُّ الْخَبَائِثِ»9 و در جای دیگر می‌فرمایند:‌ «اَلْخَمْرُ اُمُّ الْفَوَاحِشِ وَاَکبَرُ الْکبَائِرِ مَنْ شَرِبَهَا وَقَعَ عَلَی اُمِّهِ وَخَالَتِهِ وَعَمَّتِهِ؛10 شراب [و شراب‌ خواری]، در زشتیها و بزرگ‌ترین [گناه] کبیره است. کسی که آن را بنوشد [مانند کسی است که] با مادر و خاله و عمه‌اش همبستر شده است.»

2. قماربازی

«واللعب بالقمار؛ بازی نمودن[با آلات قمار) از دیگر گناهانی است که پرده‌ها را می‌درد.]»

قمار در واقع قربانی کردن مال و شرف است،‌ برای به دست آوردن مال غیر، از طریق خدعه و تزویر و احیاناً به عنوان تفریح و سرانجام نرسیدن به هیچ کدام. لذا عواقب شوم و خانمان‌براندازی را در پی دارد که به برخی از آنها اشاره می‌شود.

در فرهنگ دین اسلام قمار، اختصاص به برد و باختهای رایج ندارد؛ بلکه هر آنچه انسان را از خدا غافل کند قمار است. امام علی علیه السلام فرمود: «کلُّ مَا أَلْهَى عَنْ ذِکرِ اللَّهِ فَهُوَ مِنَ الْمَیسِرِ؛11 هر چیزی که انسان را از یاد خدا غافل کند، آن [در حکم] قمار است.» 

3. مزاح های بیهوده

«وَ تَعَاطِی مَا یضْحِک النَّاسَ مِنَ اللَّغْوِ وَ الْمِزَاح؛12 خنداندن مردم با سخنان لغو و بیهوده و مزاح [باطل و ناروا] یکی دیگر از گناهانی است که پرده‌ها را می‌درد.»

البته به این نکته باید توجه داشت که یکی از تفریحاتی که مجاز شمرده شده،‌ شوخی و مزاحهایی است که از نزاکت خارج نباشد و مرز شخصیت انسان را نیز نشکند و همین‌طور حدود شرعی در آن مراعات شود.

در روایت آمده است که رسول خدا صلی الله علیه و آله «کانَ یمْزَحُ وَ لَا یقُولُ إِلَّا حَقّا؛13 همیشه مزاح می‌کرد و غیر از حق نمی‌گفت.»

خود پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله نیز فرمود: «اِنِّی لَاَمْزَحُ وَلاَ اَقُولُ اِلاَّ حَقّاً؛17 من مزاح می‌کنم و جز واقع و حق نمی‌گویم.»

و در جای دیگر فرمود: «الْمُۆْمِنُ دَعِبٌ لَعِبٌ وَ الْمُنَافِقُ قَطِبٌ وَ غَضِبٌ؛18مۆمن مزاح‌کننده و بازی‌کن است و منافق ترش‌رو و خشمگین است.»

و همچنین رسول اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: «اِنَّ اللهَ لاَ یواخِذُ الْمَزَّاحَ الصَّادِقَ فِی مَزَاحِهِ؛19 به راستی خداوند کسی را که زیاد مزاح می‌کند و در مزاحش راست می‌گوید [و خلاف واقع نمی‌گوید] مۆاخذه نمی‌کند.»

اگر شوخیها سخن راست و واقعی باشد و هدف از آن شاد کردن دل مۆمنان باشد و از حدّ‌ نزاکت خارج نشود، ممدوح و پسندیده و از اخلاق حسنه شمرده می‌شود؛ ولی اگر خلاف واقع و کذب باشد و هدف از آن ضایع کردن دیگران و یا شکستن شخصیت آنان باشد، ناروا و مذموم است. شاید منظور حضرت سجاد علیه السلام این‌گروه دوّم از شوخیها است که پرده‌ها را می‌درد و انسان را بی‌آبرو می‌کند؛ چنان‌که در روایات دیگر نیز اشاره شده است:

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: «لَا تَمْزَحْ فَیذْهَبَ بَهَاۆُک وَ لَا تَکذِبْ فَیذْهَبَ نُورُک ؛20 شوخی نکن که ابهتت و ارزشت از بین‌ می‌رود و دروغ نگو که نورت از بین خواهد رفت.»

و حضرت کاظم علیه السلام به بعضی فرزندانش وصیت کرد: «إِیاک وَ الْمِزَاحَ فَإِنَّهُ یذْهَبُ بِنُورِ إِیمَانِک وَ یسْتَخِفُّ بِمُرُوءَتِک؛21 بر تو باد که از شوخی [ناروا] دوری کنی که نور ایمانت را می‌برد و شخصیتت را کوچک می‌کند.»

4. گفتن عیب دیگران

از دیگر گناهانی که پرده‌ها را می‌درد و انسان را بی‌آبرو می‌کند، گفتن عیب دیگران است. حضرت سجاد علیه السلام فرمود: «وَذِکرُ عَیوبِ النَّاسِ؛22 به زبان آوردن عیوب دیگران [پرده‌ها را می‌درد].»

امام صادق علیه السلام فرمود: «لَا تَغْتَبْ فَتُغتَب [فَتُغْتَابَ ] وَ لَا تَحْفِرْ لِأَخِیک حُفْرَه فَتَقَعَ فِیهَا فَإِنَّک کمَا تَدِینُ تُدَانُ؛23 غیبت [کسی را] نکن و پشت سر کسی حرف نزن که پشت سرت حرف زده می‌شود [و عیبت بیان می‌شود]. چاه مکن بهر کسی که خود در آن خواهی افتاد، همان‌گونه که جزا می‌دهی [وبرخورد می‌کنی] جزا داده خواهی شد.»

5. همنشینی با اهل شک و دو دلان

«وَ مُجَالِسَه اَهْلِ الرِّیب؛ همنشینی با اهل شک و تردید [و انسانهای بدعقیده و یا سست‌عقیده].»

همنشینی با اهل شک و تردید نیز پرده عصمت را می‌درد و انسان را به رنگ اهل الریب در می‌آورد.

1. اظهار بیزاری

رسول اکرم صلی الله علیه و آله می‌فرمایند: «إِذَا رَأَیتُمْ أَهْلَ الرَّیبِ وَ الْبِدَعِ مِنْ بَعْدِی فَأَظْهِرُوا الْبَرَاءَه مِنْهُمْ وَ أَکثِرُوا مِنْ سَبِّهِمْ وَ الْقَوْلَ فِیهِمْ وَ الْوَقِیعَه وَ بَاهِتُوهُمْ کیلَا یطْمَعُوا فِی الْفَسَادِ فِی الْإِسْلَام ؛24 هرگاه اهل شک و بدعتها را بعد از من دیدید، از آنها اظهار بیزاری نموده و بسیار به آنها دشنام(البته باید دید دشنام از دید پیامبر اکرم چیست؟ یقینا این مواردی که در فرهنگ ما دشنام می باشد نیست) دهید و درباره آنها [و رد آنان] سخن بگویید و کاری کنید که آن بدعت ها برای مردم عادی نشود و روی آنها زوم کنید تا در مردم بهت ایجاد شود و روی آن مباحث تامل داشته باشند؛ تا در فاسد کردن اسلام طمع نکنند و مردم را از آنان بترسانید].»

2. با آنها مشارکت نداشته باشیم

پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: «وَ نَسْتَعْصِمُهُ ... وَ مُشَارَکه أَهْلِ الرَّیبِ؛25 از خدا طلب عصمت و محافظت می‌کنم [از چند چیز از جمله] همراهی با اهل شک و تردید.»

3. پرهیز از همنشینی با آنان

حضرت صادق علیه السلام فرمودند: «مَنْ جَالَسَ أَهْلَ الرَّیبِ فَهُوَ مُرِیبٌ؛26 هر کس با اهل شک همنشین شود، پس خود او نیز اهل شک خواهد شد.»

پی نوشت ها :

1) وسائل الشیعه، حرّ عاملی، ج‏11، ص‏519، ح 8.

2) بقره/ 219.

3) ر. ک:‌ تفسیر نمونه، مکارم شیرازی و همکاران، ‌ج 2، ص‏74.

4) اعجاز خوراکیها، غیاث الدین جزایری، ص‏215.

5) تفسیر نمونه، مکارم شیرازی و همکاران، ج‏2، ص‏75.

6) همان.

7) افق حوزه، ش 33، 31/6/82، ص‏6.

8) تفسیر نمونه، مکارم شیرازی و همکاران، ج‏2، ص‏76.

9) نهج الفصاحه، ابوالقاسم پاینده، ج‏1، ص‏297.

10) همان، ج‏1، ص‏297، شماره 1777.

11) وسائل الشیعه، حرّ عاملی، ج‏12، ص‏235.

12) وسائل‏الشیعه، ج‏16، ص‏281، 41، باب تحریم التظاهر بالمنکرات.

13) بحارالانوار، محمد باقر مجلسی، ج‏16، ص‏294.

17) بحار الانوار، ج‏16، ص‏296.

18) بحارالانوار، ج‏77، ص‏153.

19) نهج الفصاحه، ج‏2، ص‏884، ح 5478.

20) نهج الفصاحه، ج‏2، ص‏885

21) سفینه البحار، ج‏8، ص‏67.

22) وسائل الشیعه، ج‏11، ص‏519.

23) بحارالانوار، ج79، ص249.

24) اصول کافی، محمد بن یعقوب کلینی، ج‏2، ص‏375، ح 4.

25) همان.

26) وسائل الشیعه،‌ ج‏16، ص‏265، باب 38.

منابع: تبیان و ...