گناه شناسی

بسم الله الرحمن الرحیم

 وَ لایَحْسَبَنَّ الَّذینَ یَبْخَلُونَ بِمَا آتَاهُمُ اللّهُ مِنْ فَضْلِهِ هُوَ خَیراً لَهُم بَلْ هُوَ شَرٌّ لَهُم‏ سَیُطَوَّقُونَ مَا بَخِلُوا بِهِ یَومَ الْقِیامَةِ وَ لِلّهِ مِیرَاثُ السَّمَاوَاتِ وَ الارضِ وَ اللّهُ بِمَا تَعْمَلُون‏ خَبیرٌ (سوره آل عمران، آیه 180)

 کسانى که بخل مى‏ورزند و آنچه را که خدا از فضل خویش به آنان داده، انفاق نمى‏کنند، گمان نکنند این کار به سود آنهاست؛ بلکه براى آنها شرّ است، به زودى در روز قیامت آنچه را نسبت به آن «بخل» ورزیدند، همانند طوقى به گردنشان مى‏افکنند و میراث آسمانها و زمین، از آن خداست و خداوند، از آنچه انجام مى‏دهید آگاه است.

شأن نزول و تفسیر

در آیه فوق خداوند مجازات سنگین‏ «بخیلان» را بیان مى‏نماید، مجازاتى که در قرآن مجید، تنها در این مورد به کار رفته و درباره هیچ گناه دیگرى دیده نمى‏شود، مى‏فرماید: «آنها که «بخل» مى‏ورزند، آنچه را خداوند از فضل خویش به آنها داده، انفاق نمى‏کنند، گمان نکنند به نفع آنهاست، بلکه براى آنها شر است؛ وَلا یَحْسَبَنَّ الَّذینَ یَبْخَلُون‏ بِمَا آتَاهُمُ اللّهُ مِنْ فَضْلِهِ هُوَ خَیراً لَهُم بَلْ هُوَ شَرٌّ لَهُم ...»[1]

سپس مى‏افزاید: «به زودى آنچه را که آنها درباره آن «بخل» ورزیدند، در روز قیامت همانند طوقى به گردن آنان مى‏افکنند (به صورت بار بسیار سنگینى که قدرت حرکت را از آنان مى‏گیرد و آنها را در عرصه محشر رسوا مى‏سازد.)؛ ... سَیُطَوَّقُونَ مَا بَخِلوُا بِهِ یَومَ الْقِیامَةِ ...» [2].

در انتهاى آیه مى‏فرماید: «میراث آسمانها و زمین از آن خداست و خداوند از آنچه انجام مى‏دهید، آگاه است؛ ... وَلِلّهِ مِیراثُ السَّمَاوَاتِ وَ الارضِ وَ اللّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبیرٌ»[3].

این آیه اشاره به این دارد که نگهدارى اموال و «بخل» کردن چه سودى دارد؛ در حالى که باید همه آنها را بگذارید و بروید.

گرچه بعضى از روایات، آیه فوق را به مسئله منع‏ «زکات» تفسیر کرده‏اند، ولى در ظاهر مفهوم آیه، عام است و انواع‏ «بخل» را شامل مى‏شود؛ حتى به گفته بعضى از مفسران علاوه بر «بخل» در اموال، «بخل» در علم و دانش و مانند آن را نیز شامل مى‏شود.

در این که به چه صورت طوقى به گردن آنها مى‏افتد، باید گفت: مطابق بعضى از روایات، آن اموال به صورت طوق آتشین در مى‏آید. چنان که تفسیر عیّاشى از امام باقر علیه السلام نقل مى‏کند: «هر کس زکات مال خود را نپردازد، خدا آن را به صورت اژدهایى از آتش مبدّل مى‏کند و به گردن او مى‏افکند و پیوسته او را مى‏گزد (و به او گفته مى‏شود، همان گونه که در دنیا این اموال را هرگز از خود دور نمى‏کردى، اکنون آنها را بردار و به گردن بیفکن)».[4]

از تعبیر بالا به خوبى روشن مى‏شود که تعبیر به‏ «طوق» در واقع تجسّمى از اعمال آنها در دنیاست؛ زیرا «طوق» چیزى است که از انسان دور نمى‏شود. به هر حال، تعبیرات مختلف آیه، همه حکایت از زشتى‏ «بخل» و خوبى‏ «انفاق» در راه خدا و «سخاوت» در اموال و مواهب خداداد مى‏کند.

قابل توجه این که، اموال‏ «بخیلان» نه تنها در قیامت، طوقى بر گردن آنها مى‏شود، بلکه در دنیا نیز همیشه باید بار سنگین حفظ و نگهدارى و محاسبه آن را بر گردن نهند و سپس آن را رها ساخته و به سراى دیگر براى پاسخ گویى بشتابند.