گناه شناسی

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ‏

قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ الْفَلَقِ ... مِنْ شَرِّ حاسِدٍ إِذا حَسَدَ [1]

ترجمه:

بگو پناه مى‏برم به پروردگار سپیده صبح...و از شر هر حسودى هنگامى که حسد مى‏ورزد.

تفسیر

" حسد" یک خوى زشت شیطانى است که بر اثر عوامل مختلف مانند ضعف ایمان و تنگ نظرى و بخل در وجود انسان پیدا مى‏شود، و به معنى درخواست و آرزوى زوال نعمت از دیگرى است.

" حسد" یک خوى زشت شیطانى است که بر اثر عوامل مختلف مانند ضعف ایمان و تنگ نظرى و بخل در وجود انسان پیدا مى‏شود، و به معنى درخواست و آرزوى زوال نعمت از دیگرى است.

حسد سرچشمه بسیارى از گناهان کبیره است.

این به خاطر آن است که حسود در واقع معترض به حکمت خدا است که که چرا به افرادى نعمت بخشیده؟ و مشمول عنایت خود قرار داده است؟ همانگونه که در آیه 54 نساء مى‏خوانیم: أَمْ یَحْسُدُونَ النَّاسَ عَلى‏ ما آتاهُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ‏.

کار حسد ممکن است به جایى رسد که حتى براى زوال نعمت از شخص محسود خود را به آب و آتش زند و نابود کند، چنان که نمونه‏اش در داستانها و تواریخ معروف است.

در نکوهش حسد همین بس که نخستین قتلى که در جهان واقع شد از ناحیه" قابیل" نسبت به برادرش" هابیل" بر اثر انگیزه" حسد" بود.

" حسودان" همیشه یکى از موانع راه انبیا و اولیا بوده‏اند، و لذا قرآن‏ مجید به پیامبر ص دستور مى‏دهد که از شر حاسدان به خدا و رب فلق پناه برد.

گر چه مخاطب در این سوره و سوره بعد شخص پیامبر ص است ولى مسلما منظور الگو و نمونه است و همه باید از شر حسودان به خدا پناه برند.

خداوندا! ما نیز از شر حسودان به ذات مقدس تو پناه مى‏بریم.

وجه شرارت حسد در روایات ‏

در روایات نکوهش شدیدى از حسد شده به گونه‏اى که در باره کمتر صفتى از صفات رذیله چنین نکوهش دیده مى‏شود.

حسود از بیاری از نعمتها و فیوضات محروم است و این محرومیت منشأ همان شری است که باید از آن به خدا پناه ببریم به عنوان نمونه کافى است که به چند حدیث زیر توجه شود:

حسد از بین برنده حسنات

در حدیثى از رسول خدا صلى الله علیه و آله مى‏خوانیم: «الْحَسَدُ یَأْکُلُ الْحَسَنَاتِ کَمَا تَأْکُلُ النَّارُ الْحَطَبَ؛ حسد حسنات را مى‏خورد همان گونه که آتش هیزم را مى‏خورد».[2]

تعبیر بالا به خوبى نشان مى‏دهد که آتش حسد مى‏تواند تمام خرمن سعادت انسان و حسنات او را بسوزاند و زحمات یک عمر او را بر باد دهد به گونه‏اى که دست خالى از دنیا برود.

حسد از بین برنده ایمان

 همین معنى به صورت شدیدترى از امام باقر و امام صادق علیهما السلام نقل شده است، مى‏فرمایند: «انَّ الْحَسَدَ یَأْکُلُ الْایمانَ کَمَا تَأْکُلُ النَّارُ الْحَطَبَ؛ حسد ایمان را مى‏خورد همان گونه که آتش هیزم را مى‏خورد».[3]

آرى صفت رذیله حسد نه تنها خرمن حسنات را مى‏سوزاند که خرمن ایمان را نیز خاکستر مى‏کند. شرح این سخن در تحلیل‏هاى آینده خواهد آمد.

بدترین بیماریها

در حدیث دیگرى از امام امیر مؤمنان علیه السلام آمده است: «الْحَسَدُ شَرُّ الْامْرَاضِ؛ حسد بدترین بیمارى اخلاقى است».[4]

طبق این حدیث هیچ بیمارى اخلاقى بدتر از حسد نیست و شخص حسود محروم از سلامت روانی است.

سرچشمه رذائل

از همان حضرت نقل شده است که فرمود: «رَأْسُ الرَّذَائِلِ الْحَسَدُ؛ سرچشمه صفات رذیله حسد است».[5]

کشنده حسود

و نیز از همان حضرت در یک تعبیر کنایى آمده است که فرمود: «لِلَّهِ دَرُّ الْحَسَدِ مَا اعْدَلَهُ بَدَءَ بِصَاحِبِهِ فَقَتَلَهُ؛ آفرین بر حسد! چقدر عدالت‏پیشه است، نخست به سراغ‏ صاحبش مى‏رود و او را مى‏کشد»![6]

باعث شقاوت دنیا و آخرت

باز از همان حضرت نقل شده که فرمود: «ثَمَرَةُ الْحَسَدِ شَقَاءُ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَة؛ میوه درخت حسد شقاوت دنیا و آخرت است»![7]

آفت دین

در حدیث دیگرى از امام صادق علیه السلام آمده است: «آفَةُ الدِّینِ الْحَسَدُ وَ الْعُجْبُ وَ الْفَخْرُ؛ آفت دین و ایمان (سه چیز است) حسد و خود بزرگ بینى و فخرفروشى».[8]

ورود به جهنم قبل از حساب و کتاب

در حدیث دیگرى از پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله مى‏خوانیم: «سِتَّةٌ یَدْخُلُونَ النَّارَ قَبْلَ الْحِسَابِ بِسِتَّةٍ؛ شش گروهند که قبل از حساب الهى وارد آتش دوزخ مى‏شوند به خاطر شش چیز»!

«قِیلَ یَا رَسُولَ اللَّهِ مَنْ هُمْ؟؛ عرض کردند اى رسول خدا! آنها کیانند»؟

«قَالَ: الْامَرَاءُ بِالْجَوْرِ، وَ الْعَرَبُ بِالْعَصَبِیَّةِ، وَ الدَّهَاقِینُ بِالتَّکَبُّرِ، وَ التُّجَّارُ بِالْخِیَانَةِ، وَ اهْلُ الرُّسْتَاقِ بِالْجَهَالَةِ، وَ الْعُلَمَاءُ بِالْحَسَدِ؛ زمامداران به خاطر ظلم و بیدادگرى، عرب به خاطر تعصّب، کدخدایان و خان‏ها به خاطر تکبّر، تجّار به خاطر خیانت به مردم، روستاییان به خاطر جهل و دانشمندان به خاطر حسد»![9]

به این ترتیب حسد در درجه اول بلاى بزرگ براى دانشمندان است!

بیماری بزرگ امتها

پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله فرمود: «انَّهُ سَیُصِیبُ امَّتِى دَاءُ الْامَمِ! قَالُوا: وَ مَاذَا دَاءُالْامَمِ؟! قَالَ: الْاشَرُ وَ الْبَطَرُ وَ التَّکَاثُرُ وَ التَّنَافُسُ فِى الدُّنْیَا، و التَّبَاعُدُ و التَّحَاسُدُ حَتَّى یَکُونَ الْبَغْىُ، ثُمَّ یَکُونُ الْهَرْجُ!؛ به زودى بیمارى (بزرگ) امّتها، امّت مرا فرامى‏گیرد! عرض کردند: بیمارى (بزرگ) امّتها چیست؟ فرمود: هوسرانى و عیّاشى و فزون‏طلبى، مسابقه در دنیاپرستى، اختلاف و نفاق و حسد نسبت به یکدیگر و سرانجام به ظلم و ستم و سپس به هرج و مرج مبتلا مى‏شوند»![10]

منبع: اخلاق در قرآن    ج‏2   ص 120 تا 133   و تفسیر نمونه.