در زبان قرآن و پیامبر صلى الله علیه وآله و امامان علیهم السلام با واژه‏هاى مختلف، از گناه یاد شده است، که هر کدام گویى از بخشى از آثار شوم گناه پرده بر مى‏دارد و بیانگر گوناگون بودن گناه است.
 واژه‏هایى که در قرآن در مورد گناه آمده، عبارتند از:
 1- ذنب 2- معصیت 3- اثم 4- سیئه 5- جرم 6- حرام 7- خطیئه‏
 8- فسق 9- فساد 10- فجور 11- منکر 12- فاحشه 13- خبث 14- شر
 15- لمم 16- وزر و ثقل 17- حنث
 1- ذنب، به معنى دنباله است، چون هر عمل خلافى یک نوع پى‏آمد و دنباله به عنوان مجازات اخروى یا دنیوى دارد؛ این واژه، در قرآن 35 بار آمده است.
 2- معصیت، به معنى سرپیچى و خروج از فرمان خدا و بیانگر آن است که انسان از مرز بندگى خدا بیرون رفته است؛ این واژه در قرآن 33 بار آمده است.
 3- اثم، به معناى سستى و کندى و واماندن و محروم شدن از پاداش‏ها است زیرا در حقیقت گنهکار یک فرد وامانده است و مبادا خود را زرنگ پندارد؛ این واژه در قرآن 48 بار آمده است.
 4- سیئه، به معنى کار قبیح و زشت است که موجب اندوه و نکبت گردد، در برابر «حسنه» که به معنى سعادت و خوشبختى است؛ این واژه 165 بار در قرآن آمده است.
 کلمه «سوء» از همین واژه گرفته شده که 44 بار در قرآن آمده‏است.
 5- جُرم، در اصل به معنى جدا شدن میوه از درخت و یا به معنى پست است، جریمه و جرایم از همین ماده مى‏باشد، جرم عملى است که انسان را از حقیقت، سعادت، تکامل و هدف جدا مى‏سازد؛ این واژه 61 بار در قرآن آمده است.
 6- حرام، به معنى ممنوع است، چنانکه لباس احرام لباسى است که انسان در حج و عمره مى‏پوشد و از یکسرى کارها ممنوع مى‏شود. و ماه حرام ماهى است که جنگ در آن ممنوع مى‏باشد و مسجد الحرام یعنى مسجدى که داراى حرمت و احترام خاصى بوده، و ورود مشرکین به آن ممنوع است؛ این واژه حدود 75 بار در قرآن آمده است.
 7- خطیئه، غالباً به معنى گناه غیر عمدى است. و گاهى در معنى گناه بزرگ نیز استعمال شده است، چنانکه آیه 81 سوره بقره و 37 سوره الحاقه بر این مطلب گواه مى‏باشد.
 این واژه در اصل حالتى است که براى انسان بر اثر گناه پدیدمى آید و او را از طریق نجات، قطع مى‏کند، و راه نفوذ انوار هدایت به قلب انسان را مى‏بندد.[ii] این واژه 22 بار در قرآن آمده است.
 8- فسق، در اصل به معنى خروج هسته خرما از پوست خود مى‏باشد، و بیانگر خروج گنهکار از مدار اطاعت و بندگى خدا است که او با گناه خود حریم و حصار فرمان الهى را شکسته و در نتیجه بدون قلعه و حفاظ مانده است؛ این واژه 53 بار در قرآن آمده است.
 9- فساد، به معنى خروج از حدّ اعتدال است که نتیجه اش تباهى و به هدر رفتن استعدادها است؛ این واژه 50 بار در قرآن آمده است.
 10- فجور، به معنى دریدگى و پاره شدن پرده‏ى حیا و آبرو و دین است که باعث رسوایى مى‏گردد؛ و 6 بار در قرآن آمده است.[iii]
 11- منکر، در اصل از انکار به معنى نا آشنا است، چرا که گناه با فطرت و عقل سالم، هماهنگ و مانوس نیست، و عقل و فطرت سالم، آن را زشت و بیگانه مى‏شمرد؛ این کلمه 16 بار در قرآن آمده و بیشتر در عنوان نهى از منکر، طرح شده است.
 12- فاحشه، به سخن و کارى که در زشتى آن تردیدى نیست، فاحشه گویند. در مواردى به معنى کار بسیار زشت و ننگین و نفرت‏آور به کار مى‏رود؛ این واژه 24 بار در قرآن آمده است.
 13- خبث، به هر امر زشت و ناپسند، خبیث گویند در مقابل «طیّب» به معناى پاک و دل‏پسند. این واژه در 16 مورد از قرآن بکار رفته است.
 14- شرّ، به معنى هر زشتى است که نوع مردم از آن نفرت دارند، و بر عکس، واژه‏ى «خیر» به معنى کارى است که نوع مردم آن را دوست دارند، این واژه غالباً درمورد بلاها و گرفتارى‏ها استعمال مى‏شود، ولى گاهى نیز در مورد گناه به کار مى‏رود، چنانکه در آیه 8 سوره زلزال به معنى گناه به کار رفته است.
 15- لمم، (بر وزن قلم) به معنى نزدیک شدن به گناه وبه معنى اشیاى اندک است و در گناهان صغیره بکار مى‏رود. و در قرآن یکبار آمده است.
 16- وزر، به معنى سنگینى است، و بیشتر در مورد حمل گناه دیگران به کار مى‏رود، «وزیر» کسى است که کار سنگینى از حکومت را به دوش خواهد کشید، این واژه در قرآن 26 بار آمده است.
 گاهى در قرآن واژه «ثقل» نیز که به معنى سنگینى است در مورد گناه به کار رفته است، چنانچه آیه 13 سوره عنکبوت به این مطلب دلالت دارد.
 17- حنث، (بر وزن جنس) در اصل به معنى تمایل به باطل و بازخواست آمده است و بیشتر در مورد گناه پیمان شکنى و تخلف، بعد از تعهد، آمده است. این واژه دوبار در قرآن آمده است.
 این واژه‏هاى هفده گانه هر کدام بیانگر بخشى از آثار شوم گناه و حاکى از گوناگونى گناه مى‏باشند، و هر یک با پیام مخصوص و هشدار ویژه‏اى، انسان‏ها را از ارتکاب گناه برحذر مى‏دارند.

واژه‏هاى گناه در روایات

در روایات اسلامى، واژه‏هاى دیگرى نیز در مورد گناهان مختلف به کار رفته مانند: جریره، جنایت، زَلّت، عثرت، عیب، و...که هرکدام بیانگر نوعى از گناه است که ممکن است به سراغ انسان بیاید.

منبع گناه شناسی قرائتی