گناه شناسی

در میان صفات رذیله شاید کمتر صفتى به اندازه غرور زیان‏ آور و مرگبار باشد. پیامدهاى غرور تمام زندگى انسان را تحت تأثیر خود قرار مى‏دهد و دنیا و آخرت راتباه مى‏کند. مذمّت از این خوى زشت در احادیث بازتاب گسترده‏اى دارد، که بیانگر آثار زیانبار غرور هستند که به تعدادی از آنها اشاره می شود:

1.طولانی تر بودن مستی غرور از مستی شراب (حجاب عقل و فهم)

2. کانون شرّ

3. غرور نشانه بی عقلی

4. قطع کردن اسباب نجات

5. عامل بدبختى و هلاکت

6. حجاب پذیرش موعظه

7. کشنده بودن و مایه شکست در زندگى و سبب عقب افتادگى

8. سبب فساد و تباهى

9. مانع از عاقبت اندیشى

10.سبب ندامت و پشیمانى

11.تهیدستی در دنیا و آخرت

12. سبب توقف تکامل انسان

1.طولانی تر بودن مستی غرور از مستی شراب (حجاب عقل و فهم)

در حدیثى از امام امیر مؤمنان علیه السلام مى‏خوانیم: «سُکْرُ الْغَفْلَةِ وَ الْغُرُورِ ابْعَدُ افَاقَةً مِنْ‏سُکْرِ الْخَمُورِ!؛ مستى غفلت و غرور از مستى شراب طولانى‏تر است».[1]

غرور، حجاب ضخیمى بر عقل و فهم انسان مى‏فکند و او را از درک حقایق بازمى‏دارد و به او اجازه نمى‏دهد خود و دیگران را آن‏چنان که هست و هستند بشناسد و حوادث اجتماعى را درست ارزیابى کرده در برابر آنها موضع صحیح بگیرد.

2.کانون شرّ

در حدیث دیگرى از همان حضرت مى‏خوانیم: «جِمَاعُ الشَّرِّ فِى الْاغرَارِ بِالْمَهَل وَ الْاتِّکَالِ عَلَى الْعَمَلِ؛ کانون بدى‏ها در مغرور شدن به مهلت الهى و اعتماد بر اعمال (ناچیز) است».[2]

انسان عمل خیر ناچیزى انجام مى‏دهد و به وسیله آن خود را اهل نجات مى‏داند و آزادى بى قید و شرطى براى خود قائل است یا اینکه گناهانى از او سر زده و مهلت پروردگار سبب غرورش مى‏شود.

3.غرور نشانه بی عقلی

در حدیث دیگرى از آن حضرت مى‏بینیم غرور ضدّ عقل شمرده شده است، مى‏فرماید: «لَایُلْقَى الْعَاقِلُ مَغْرُوراً؛ آدم عاقل هرگز مغرور دیده نمى‏شود». [3]

4.قطع کردن اسباب نجات

 در حدیث دیگرى از همان حضرت مى‏خوانیم که غرور، انسان را در انبوهى از خیالات گرفتار مى‏سازد و اسباب نجات را از او قطع مى‏کند: «مَنْ غَرَّهُ السَّرَابُ تَقْطَعَتْ بِهِ الْاسْبَابُ!؛ کسى که سراب‏ها او را فریب دهد و مغرور سازد اسباب (نجات) از او قطع مى‏شود»![4]

5.عامل بدبختى و هلاکت

 همان امام بزرگوار در تعبیر زیباى دیگرى در باره گروهى از منحرفان مى‏فرماید:

«زَرَعُوا الْفُجُورَ وَ سَقَوْهُ الْغُرُورَ وَ حَصَدُوا الثُّبُورَ؛ آنها بذر فجور و گناه را افشاندند و با آب غرور و فریب آن را آبیارى کردند و محصول آن را که بدبختى و هلاکت بود درو کردند»![5]

6.حجاب پذیرش موعظه

در سخن دیگرى آن حضرت غرور و خودبینى را یکى از موانع پندپذیرى انسان مى‏شمرد، مى‏فرماید: «بَیْنَکُمْ وَ بَیْنَ الْمَوْعِظَةِ حَجَابٌ مِنَ الْغِرَّةِ؛ در میان شما و موعظه حجابى از غرور است»! [6]

7.کشنده بودن و مایه شکست در زندگى و سبب عقب افتادگى

 و نیز از همان حضرت در جمله کوتاه و پرمعنى دیگرى آمده است: «طُوبَى لِمَنْ لمْ تَقْتُلُهُ قَاتِلَاتِ الْغَرُورِ؛ خوشا به حال کسى که عوامل کشنده غرور او را از پاى در نیاورد».[7]

آنچه در بالا گفته شد تنها بخش کوچکى از روایاتى است که در باره خطرات غرور و خودبینى سخن مى‏گوید وگرنه روایات در این زمینه فراوان است و مطالعه همین بخش براى پى بردن به آثار زیانبار غرور و خطرات آن کافى است.

غرور مایه شکست در زندگى و سبب عقب افتادگى است، یک لشکر مغرور به سادگى جنگ را مى‏بازد، یک سیاستمدار مغرور به آسانى زمین مى‏خورد، یک محصّل مغرور در امتحانات رفوزه مى‏شود، یک ورزشکار مغرور بازى را به حریف مى‏بازد و بالاخره یک مسلمان مغرور خود را گرفتار قهر و غضب الهى مى‏سازد.

تعبیر به‏ «قاتلات الغرور» در روایات اسلامى ممکن است اشاره به همین معنى باشد.

8.سبب فساد و تباهى

 غرور سبب فساد و تباهى عمل مى‏شود، زیرا در انجام آن دقّتى به خرج نمى‏دهد و همین امر کار او را خراب مى‏کند، یک جرّاح مغرور ممکن است بیمار خود را در کام مرگ فروبرد و یا حدّ اقل ناقص سازد، یک راننده مغرور گرفتار تصادف‏هاى زیانبار مى‏شود، همچنین یک مؤمن مغرور گرفتار ریا و عجب و سایر امورى که عمل را فاسد مى‏کند مى‏شود؛ در حدیثى از امیر مؤمنان علیه السلام مى‏خوانیم: «غَرُورُ الْامَلِ یُفْسِدُ الْعَمَلَ؛ غرور ناشى از آرزوها، سبب فساد عمل مى‏شود».[8]

9.مانع از عاقبت اندیشى

غرور مانع از عاقبت اندیشى است، چنانکه در حدیثى از امیر مؤمنان آمده است:

«لَمْ یُفَکِّرْ فِى عَوَاقِبِ الْامُورِ مَنْ وَثِقَ بِزُورِ الْغُرُورِ؛ کسى که اعتماد بر غرور و باطل کند از تفکّر در عاقبت کارها باز مى‏ماند».[9]

10.سبب ندامت و پشیمانى

غرور غالباً سبب ندامت و پشیمانى مى‏شود، چرا که انسان نمى‏تواند ارزیابى صحیحى از خود و دیگران را داشته باشد و در محاسبات خود در حرکت فردى و اجتماعى گرفتار اشتباه مى‏شود و همین امر او را به ندامت و پشیمانى مى‏کشاند، در همین زمینه در حدیث امیر مؤمنان علیه السلام مى‏خوانیم: «دنیا خواب و خیالى بیش نیست و مغرور شدن به آن موجب پشیمانى است».[10]

11.تهیدستی در دنیا و آخرت

در یک جمله مى‏توان گفت: افراد مغرور در دنیا و آخرت تهیدست و بیچاره‏اند، چنانکه در حدیثى از امام صادق علیه السلام آمده است: «الْمَغْرُورُ فِى الدُّنْیَا مِسْکِینٌ و فِى الْآخِرَةِ، مَغْبُونٌ لِانَّهُ بَاعَ الْافْضلَ بِالْادْنَى؛ انسان مغرور در دنیا مسکین و بیچاره است و در آخرت مغبون؛ چرا که متاع برتر را به متاع پست‏تر فروخته است».[11]

12.سبب توقف تکامل انسان

غرور تکامل انسان را متوقّف مى‏سازد، بلکه مایه انحطاط و عقب‏گرد او مى‏شود؛ زیرا هنگامى که انسان مغرور مى‏شود نقایص خود را نمى‏بیند و کسى که احساس نقصان نکند به دنبال کمال نمى‏رود.

منبع: اخلاق در قرآن، ج‏2