گناه شناسی

واجب بودن یادگرفتن مسائل مورد نیاز

مسائلی را که انسان غالباً به آنها احتیاج دارد، واجب است یاد بگیرد.[1]

وجوب اجتهاد یا احتیاط یا تقلید

(انسانِ مکلَّف) باید در احکام غیر ضروریِ دین[2] باید یا مجتهد باشد که بتواند احکام را از روی دلیل بدست آورد، یا از مجتهد تقلید کند، یعنی به دستور او رفتار نماید، یا از راهِ احتیاط طوری به وظیفه خود عمل نماید که یقین کند تکلیف خود را انجام داده است. مثلاً اگر عدّه‌ای از مجتهدین عملی را حرام می‌دانند و عدّة دیگر می‌گویند حرام نیست آن عمل را انجام ندهد، و اگر عملی را بعضی واجب و بعضی مستحّب می‌دانند آنرا بجا آورد. پس کسانی که مجتهد نیستند و نمی‌توانند به احتیاط عمل کنند، واجب است از مجتهد تقلید نمایند.[3]

وجوب تقلید حتی در مستحبات، مکروهات و مباحات

همانگونه که تقلید در واجبات و محرّمات واجب است، در مستحبات و مکروهات و مباحات[4] نیز واجب است. بلکه فراگرفتن حکم هر فعلی که ازاو (مکلَّف) صادر می‌شود واجب است، چه از عبادات باشد، چه معاملات و چه امور عادی.[5][6]

وجوب یاد دادن مسائل حلال و حرام و حرمت گرفتن مزد برای آن

... از جمله آنچه که بر انسان واجب است، یاد دادن مسائل حلال و حرام است. بنابراین، گرفتن اجرت برای آن جایز نیست.[7]

با خواندن این مسائل اهمیّت فراگرفتن واجبات و محرّمات و ضرورت یاد دادن آن، بر ما روشن می‌شود.

نتیجه

بنابراین به نکات زیر باید به عنوان نتایجی که از این احکام و مسائل می‌گیریم، باید کاملاً دقت کنیم:

• در احکام غیر ضروری (یعنی غیر بدیهی) دین، اگر مجتهد نستیم و با توجّه به اینکه احتیاط نیز عملاً برای ما ممکن نیست باید به مجتهد رجوع کنیم.
• حکم هر فعلی را که از ما صادر می‌شود واجب است یاد بگیریم. یعنی یاد بگیریم که آیا آن کار بر ما واجب است یا مستحب یا مباح یا مکروه یا حرام؟
• مسائلی را که غالباً به آنها احتیاج داریم واجب است یاد بگیریم.
• یاد دادن مسائل حلال و حرام، به دیگرانی که آنها را نمی‌دانند و به آن آگاهی ندارند، بر ما واجب است.

[1]. رساله توضیح المسائل حضرت امام ـ رحمة الله علیه ـ ، مسئله 11.

[2]. «احکام ضروری» آن احکامی است که بر همگان روشن و واضع است و همه می‌دانند که آن، حکم اسلام است مثل وجوب نماز و روزه و بحثی در آن نیست و مورد قبول همه است.

«احکام غیر ضروری» احکامی هستند که اینگونه نیستند. مانند آنکه آیا تسبیحات اربعه در نماز اگر یک بار گفته شود کافی است یا نه؟ که محلّ بحث بین فقهاست. برخی نظر می‌دهند که کافیست و برخی دیگر آنرا کافی نمی‌دانند.

[3]. رساله توضیح المسائل حضرت امام ـ رحمة الله علیه ـ ، مسئله 1.

[4]. مباحات اموری است که انجام و ترک آن جائز است و امر و نهی در مورد آن نیست. نه امر وجوبی و نه امر استحبابی، نه نهی حرمت‌آور و نه نهی کراهتی. مانند آنکه شما امروز ناهار برنج بخورید یا نخورید.

[5]. «کما یجب التقلید فی الواجبات و المحرّمات، یجب فی المستحبّات و المکروهات و المباحات، بل یجب تعلّم حکم کلّ فعل یصدر منه، سواء کان من العبادات، او المعاملات او العادیّات». عروة الوثقی، ج 1، ص 11، مسئله 29، فتوای حضرت امام ـ رحمة الله علیه ـ.

[6]. البتّه مسئله بعدی در عروة الوثقی مکمل این مسئله است، که ترجمه آن در اینجا بیان می‌شود:

«هنگامی که بداند که فلان کار حرام نیست، و نمی‌داند که آیا واجب است یا مباح است یا مستحّب است یا مکروه است، برای او جائز است که آن کار را بجا آورد، به احتمال اینکه ممکن است مطلوب باشد و به امید ثواب و هنگامی که بداند عمل خاصی واجب نیست و نداند که آیا حرام است یا مکروه یا مباح، می‌تواند آن کار را به احتمال اینکه مبغوض باشد ترک کند.» عروة الوثقی، ج 1، ص 11، مسئلة 30، فتوای حضرت امام ـ رحمة الله علیه ـ.

[7]. «... مما یجب علی الانسان تعلیم مسائل الحلال و الحرام. فلا یجوز اخذها علیه». تحریر الوسیلة حضرت امام ـ رحمة الله علیه ـ، ج 1، کتاب المکاسب و المتاجر (از تحریر)، مسئله 18.