گناه شناسی

وَ لا تَمْشِ‏ فِی الْأَرْضِ مَرَحاً إِنَّکَ لَنْ تَخْرِقَ الْأَرْضَ وَ لَنْ تَبْلُغَ الْجِبالَ طُولاً [1]

و در [روى] زمین به نخوت گام برمدار چرا که هرگز زمین را نمى‏توانى شکافت و در بلندى به کوهها نمى‏توانى رسید.

تفسیر

این آیه مبارزه با کبر و غرور است و با تعبیر زنده و روشنى مؤمنان را از آن نهى مى‏کند، روى سخن را به پیامبر ص کرده، مى‏گوید:" در روى زمین از روى کبر و غرور، گام برمدار" (وَ لا تَمْشِ فِی الْأَرْضِ مَرَحاً[2])" چرا که تو نمى‏توانى زمین را بشکافى! و طول قامتت به کوه‏ها نمى‏رسد"!

(إِنَّکَ لَنْ تَخْرِقَ الْأَرْضَ وَ لَنْ تَبْلُغَ الْجِبالَ طُولًا).

اشاره به اینکه افراد متکبر و مغرور غالبا به هنگام راه رفتن پاهاى خود را محکم به زمین مى‏کوبند تا مردم را از آمد و رفت خویش آگاه سازند، گردن به آسمان مى‏کشند تا برترى خود را به پندار خویش بر زمینیان مشخص سازند! ولى قرآن مى‏گوید: آیا تو اگر پاى خود را به زمین بکوبى هرگز مى‏توانى زمین را بشکافى یا ذره ناچیزى هستى بر روى این کره عظیم خاکى.

همانند مورچه‏اى که بر صخره بسیار عظیمى حرکت مى‏کند و پاى خود را بر آن صخره مى‏کوبد و صخره بر حماقت و کمى ظرفیتش میخندد.

آیا تو مى‏ توانى- هر قدر گردن خود را برفرازى- هم طراز کوه‏ها شوى یا اینکه حد اکثر مى‏توانى چند سانتیمتر قامت خود را بلندتر نشان دهى در حالى که حتى عظمت بلندترین قله‏هاى کوه‏هاى زمین در برابر این کره، چیز قابل ذکرى نیست، و خود زمین ذره بى مقدارى است در مجموعه جهان هستى.پس این چه کبر و غرورى است که تو دارى؟!

غرور و تکبر به غیر از راه رفتن متکبرانه علامتهای دیگری دارد که در ذیل به برخی از آنها اشاره می شود:

نشانه های غرور آشکار

نشانه‏ هاى غرور گاهى بسیار آشکار است به گونه ‏اى که انسان در نخستین برخورد به آن پى مى‏برد و مى‏فهمد که فلان شخص گرفتار غرور و خودبینى است. بى ‏اعتنایى به مردم، بى توجّهى به حلال و حرام الهى، رعایت نکردن ادب با بزرگان و ترک محبّت با دوستان و بستگان، بى‏رحمى نسبت به زیردستان، ذکر سخنان ناموزون و دور از ادب، سر دادن خنده و قهقهه بلند، دویدن در حرف دیگران، نگاه‏هاى تحقیرآمیز به صالحان و پاکان و عالمان و همچنین راه رفتن به صورت غیر متعارف، پا را به زمین کوبیدن، شانه‏ها را تکان دادن، نگاه‏هاى غیر متعارف به زمین و آسمان نمودن و حتّى گاهى کارهاى دیوانگان را انجام دادن اینها همه از نشانه‏هاى غرور است.

نشانه های غرور مخفی

ولى گاه حالت غرور مخفى است و به این سادگى خود را نشان نمى‏دهد بلکه با دقّت مى‏توان به وجود چنین صفتى در خویشتن و یا دیگران پى برد. مانند اینکه بعضى افراد پس از مدّت کوتاهى درس استاد را رها مى‏کنند و خود را مستغنى و بى ‏نیاز مى‏دانند، یا مانند کسى که علاقه شدیدى در خود به انزوا و گوشه‏گیرى از مردم احساس مى‏کند و ممکن است بهانه آن را آلوده نشدن به مجالس غیبت و گناه و مانند آن ذکر کند در حالى که با دقّت مى‏یابیم که عامل اصلى، غرور و خود بزرگ‏بینى است. خود را پاک، آگاه و مؤمن مى‏پندارد و دیگران را ناقص و آلوده.
آرى نه تنها غرور، بلکه بسیارى از صفات رذیله گاهى در زوایاى روح انسان پنهان مى‏شوند و خود را به صورت فضایل نشان مى‏دهند، به گونه‏اى که تشخیص آن جز براى اساتید هوشیار اخلاق میسّر نیست.
 

منابع: کتاب اخلاق در قرآن و تفسیر نمونه