گناه شناسی

آرى! هر که سؤال‏هایش آسمانى است، دانش و بینش پاسخش خواهد بود. پویایى و پایایى «جامعه» و «فرهنگ»، در گرو پرسش‏هاى حقیقت‏طلبانه و پاسخ‏هاى خِردورزانه است.

اداره مشاوره و پاسخ معاونت مطالعات راهبردى نهاد، محفل انسى فراهم آورده است، تا «ابر رحمتِ» پرسش‏ها را بر «زمین اجابت» پاسخ‏گو باشد و نهال سبز دانش را بارور سازد. ما اگر بتوانیم سنگ صبور جوانان اندیشمند و بالنده ایران اسلامى باشیم، به خود خواهیم بالید.

شایان ذکر است در راستاى ترویج فرهنگ دینى، اداره مشاوره و پاسخ نهاد نمایندگى مقام معظم رهبرى در دانشگاه‏ها، تاکنون بیش از سیصد هزار پرسش دانشجویى را در موضوعات مختلف اندیشه دینى، مشاوره، احکام و... پاسخ داده است.

 آنچه پیش رو دارید، بخشى از پرسش‏هاى احکامِ اعتکاف داراى فراوانى در میان قشر  جوان و دانشگاهیان است که از سوى محقق ارجمند حجه‏الاسلام سیدمجتبى حسینى پاسخ داده شده است و توسط حجج اسلام؛ سیدمحمدتقى محمدى و على گرجى، بازبینى و تکمیل گردیده است.

ویژگى‏هاى این مجموعه و شیوه تنظیم آن در چند نکته ذیل بیان مى‏شود:

الف. پاسخ پرسش‏ها همراه با مآخذ و مستندات آن آورده شده است.

ب. پاسخ‏هاى هم‏مضمون، با عبارت یکسان و روان تحریر شده است ؛ از این رو بیشتر پاسخ‏ها اقتباسى است.

ج. جهت اتقان و اطمینان بیشتر علاوه بر مستندسازى پاسخ‏ها، از دفاتر مراجع بزرگوار نیز استفتا شده است.

د. جهت دستیابى آسان به پاسخ‏ها، در انتهاى کتاب فهرست کلیدواژه‏ها براساس موضوع تنظیم شده است.

ه . در تنظیم کتاب، نظر حضرت امام خمینى قدس‏سره به عنوان اولین فتوا آمده و فتاواى دیگر مراجع بزرگوار - که نامشان به ترتیب حروف الفبایى در ذیل مى‏آید - پس از آن ذکر گردیده است:

1. حضرت آیه‏اللّه‏ حاج شیخ محمدتقى بهجت (قدس سرّه الشریف )

2. حضرت آیه‏اللّه‏ حاج شیخ میرزا جواد تبریزى (قدس سرّه الشریف )

3. حضرت آیه‏اللّه‏ حاج سید على حسینى خامنه‏اى (دام‏ظله العالى )

4. حضرت آیه‏اللّه‏ حاج سید على حسینى سیستانى (دام ظله العالى )

5. حضرت آیه‏اللّه‏ حاج شیخ لطف‏اللّه‏ صافى گلپایگانى (دام ظله العالى )

6. حضرت آیه‏اللّه‏ حاج شیخ محمد فاضل لنکرانى (قدس سرّه الشریف )

7. حضرت آیه‏اللّه‏ حاج شیخ حسین نورى همدانى (دام ظله العالى )

 8. حضرت آیه‏اللّه‏ حاج شیخ ناصر مکارم شیرازى (دام ظله العالى )

9. حضرت آیه‏اللّه‏ حاج شیخ حسین وحید خراسانى (دام ظله العالى )

گفتنى است که در متن کتاب تنها به ذکر اسامى مراجع بزرگوار به اختصار اکتفا شده است، لذا از ساحت آن بزرگواران پوزش مى‏طلبیم و از درگاه خداوند متعال براى ایشان، دوام عزت و سلامتى مسألت داریم.

برآنیم با توفیق خداوند، به تدریج ادامه این مجموعه را تقدیم شما خوبان کنیم. پیشنهادها و انتقادهاى سازنده شما، راهنماى ما در ارائه شایسته و پربارِ مجموعه‏هایى از این دست خواهد بود.

در پایان از تلاش‏هاى مخلصانه مؤلف محترم و مجموعه همکاران اداره مشاوره و پاسخ، به خصوص حجه‏الاسلام صالح قنادى که در بازخوانى و آماده‏سازى این اثر تلاش کرده‏اند، تشکر و قدردانى مى‏شود و دوام توفیقات این عزیزان را در جهت خدمت بیشتر به مکتب اهل‏بیت علیهم‏السلام و ارتقاى فرهنگ دینى جامعه - به ویژه دانشگاهیان - از خداوند متعال مسألت داریم.

اللّه ولى التوفیق

معاونت مطالعات راهبردى نهاد

امام خمینى(ره)

تا قوا و نشاط جوانى باقى است...

اى عزیز، اولاً مگذار مفاسد اخلاقى یا عملى در مملکت ظاهر و باطنت وارد شود، که این خیلى سهل‏تر از آن که بعد از ورود بخواهى اخراج آنها کنى. همان‏طور که دشمن را اگر نگذارى وارد سر حد مملکت گردد، یا وارد قلعه شود، آسان‏تر است تا در صدد رفع و اخراج برآیى. و اگر وارد شد، هر چه دیرتر در صدد دفع برآیى، زحمتت زیاد مى‏شود و قوه‏ى داخلى، رو به نقصان مى‏گذارد.

شیخ جلیل ما و عارف بزرگوار، آقاى شاه آبادى - روحى فداه - فرمودند:

«تا قواى جوانى و نشاط آن باقى است، بهتر مى‏توان قیام کرد در مقابل مفاسد اخلاقى، خوب‏تر مى‏توان وظایف انسانیه را انجام داد. مگذارید این قوا از دست برود و روزگار پیرى پیش آید که موفق شدن در آن حال، مشکل است و بر فرض موفق شدن، زحمت اصلاح خیلى زیاد است».

آیة اللّه‏ جوادى آملى

اعتکاف: «خلوت و پرهیز از کثرت است...»

اعوذ بالله من الشیطان الرجیم، بسم اللّه‏ الرحمن الرحیم. مهمترین راه براى عبادت همان خلوت و پرهیز از کثرت است. هر  چه انسان از کثرت فاصله داشته باشد در عبادت کامیاب‏تر است و اعتکاف هم از همین جهت محترم و معتبر است. مردان الهى دو گروه‏اند، اوحدى از آنها در عین حال که در کثرتند، کثیر را نمى‏بینند و آن واحد «خالق کثیر» را مى‏نگرند و کثیر را جز آیات او نمى‏دانند و نمى‏بینند، ولى براى اوساط از مردان الهى و عبادى، باید زمان و زمینى فراهم بشود که این‏ها از کثرت محفوظ بمانند. شب و مخصوصاً سَحَر، که بسیارى از مردم خوابند و کثرتى مزاحم کسى نیست. براى رازگویى با ذات اقدس الهى بسیار مناسب است، لذا فرمود: «انَّ ناشئةَ اللَّیْلِ هِىَ اَشَدّ وَطْئاً وَ اَقْومُ قیلاً»؛ «سحرخیزى نشئه‏ى خاص خودش را دارد و براى پرهیز از کثرت (بسیار مناسب) است».

جریان اعتکاف هم براى همین منظور پیش بینى و طراحى شده و اصلش مربوط به اعتکاف رسول گرامى صلى‏الله‏علیه‏و‏آله در ماه مبارک رمضان است. ماه مبارک رمضان مخصوصاً دهه‏ى سوم جاى اعتکاف است.

در اعتکاف شرایطى بازگو شده است که مهم ترینش روزه گرفتن است.  همان‏طورى که نماز بدون طهارت نیست «لا صَلاةَ اِلاّ بِطَهُورٍ» اعتکاف هم بدون روزه صحیح نیست، «لا اِعْتِکافَ اِلاّ بِصَوْمٍ». بدون وضو نماز صحیح نیست و بدون روزه اعتکاف صحیح نیست. همان طورى که طهارت مقدمه است براى نماز و نماز عمود دین مى‏شود. روزه نیز زمینه‏ى فلاح و تقوا است و با همه‏ى جلال و شکوهى که دارد شرط اعتکاف است.

مطلب دیگر آن است که اعتکاف از یک جهت شبیه حال احرام حج است. اگر چه روزه‏دار از بعضى از امور در روز ممنوع است، اما در شب همان امور براى او حلال و رواست. لکن در حال اعتکاف همان کارهایى که در روز براى روزه‏دار ممنوع بود برخى از آن کارها، در شب هم براى معتکف ممنوع است. نظیر حال احرام که شب و روز ندارد، اگر روز براى محرم، صید حیوانات صحرایى ممنوع است در شب هم ممنوع است و کارهاى دیگر. «لا رفث و لا فسوق و لا جدال فى الحج» لیل و نهار ندارد و شب و روزش یکسان است. بنابر این در مدت این سه روز که شخص، مهمان خداست و نام معتکف در خانه او - آن هم در مسجد جامع یا در مسجدى که نماز جمعه خوانده مى‏شود، یا مسجدى که جمعیت قابل توجهى در آن عبادت اقامه مى‏کنند که جامع بر او صادق باشد - در چنین مکانى وقتى کسى به اعتکاف نشست، لیل و نهار براى او یکسان است از آن لذت‏هاى شهوانى و مانند آن در تمام این حالت باید پرهیز کند.

کسانى که رغبت به اعتکاف دارند «شَوْقَاً اِلَى الثَّوابِ» است نه «خَوْفاً مِنَ الْعِقابِ». کارهاى واجب را گاهى ممکن است انسان براى ترس از دوزخ انجام دهد، ولى کارهاى اعتکاف و مانند آن که ثواب دارد و مستحب است اینها براى ترس از عذاب نیست، زیرا واجب نیست که اگر ترک کردند، دوزخ  بروند، مستحب است و چون مستحب است براى شوق به ثواب است، لکن معتکفان دو قسم‏اند اوساطى از اهل اعتکاف، در جات فضیلت و ثواب و بهشت را مى‏طلبند و اوحده‏اى از اهل اعتکاف محبوب و دل آرام را مى‏طلبند، همان است که گفته مى‏شود «أَلا بِذِکْرِ اللّه‏ِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبِ» این قراردادى و از سنخ مفاهمه نیست.

آنچه که آرایش دل ماست برابر سوره‏ى حجرات. ایمان به خداست، که «حَبِّبْ اِلَیْکُمُ الاْیمانَ وَ زَیِّنْهُ فى قُلُوبِکُمْ» آرایش دل و زینت و زیور است.

اعتکاف براى آن است که اولاً دل‏هاى بى‏زیور آرایش پیدا کند، و ثانیاً دل‏هاى ناآرام، آرام بشود. فضاى دانشگاه چنین فضایى است. دانشجویان عزیز و همچنین طلاب حوزوى که در دوران جوانى توفیق تشرّف اعتکاف را داشته و دارند، عنایت دارند که به دنبال دل آرا و دل آرامند و هیچ کسى در درون آنها نیست که از آرایش قلب آن‏ها با خبر یا از آرامش دل آنها مستحضر باشد. تنها خود آنها در صورتى که سرى به دل بزنند و مراقب و مواظف آرایش و آرامش دل باشند، یک چنین حالى در اعتکاف به دست مى‏آورند زیرا: اولاً، انسان در این سه روز از بسیارى امور فاصله مى‏گیرد، ثانیاً، به درون خود سرى مى‏زند و ثالثاً، درون آفرین را در درون خود مشاهده مى‏کند و رابعاً با او سخن گفته و مناجات مى‏کند، مخصوصاً با دعاهاى پر فیض ماه رجب، آن گاه است که احساس مى‏کند اگر نقصى دارد این نقص را، «او» به کمال تبدیل مى‏کند اگر عیبى دارد این عیب را، «او» به صحت تبدیل مى‏کند، چون وقتى خدا را مشاهده کرد آثار الهى را مى‏بیند. یک معتکف وقتى خلوت کرده و از کثرت به وحدت و از بیرون به درون و از  غیر به یار آمده است، از مخلوق به خالق رسیده است و از ناآرامى و اضطراب به آرامش بار یافته است.

انسان در حال اعتکاف وقتى خلوت کرد و او را عبادت کرد و با او مذاکره و زمزمه کرد، مى‏یابد که آنچه در جهان خلقت است همه‏اش حجاب است، یا حجاب درون و یا حجاب بیرون و این حجاب‏ها آیت و علامت و نشانه‏اند. هم حجاب‏هاى ظلمانى را و هم حجاب‏هاى نورانى را باید برطرف کرد. این همان تقرب الى‏اللّه‏ است. وقتى که یک معتکف به خود آمد و جهان را با این منظر دید و عینک قرآن را بر چشم گذاشت، و از منظر قرآن به عالم و آدم نگاه کرد، مى‏بیند همه این میناگرى‏ها کار اوست.

ما سعى و کوشش و هدف والاى مان در اعتکاف این باشد که به دل آرام و دل آرایمان برسیم، آن‏گاه بسیارى از مسائل براى ما حل مى‏شود. اولاً، لذت ما فوق لذت‏هاى دیگران خواهد بود. ثانیاً، هرگز از آلودگى لذت نمى‏بریم. ثالثاً، دیگر کسى به ما نخواهد گفت رانت‏خوارى نکن، ربا خوارى نکن، دروغ نگو، غیبت نکن، چون بوى بد این عَفِن‏ها را استشمام مى‏کنیم، این‏ها فایده‏ى اعتکاف است. البته ثواب هم در آن محفوظ است بهشت هم در آن محفوظ است، اما آن هدف برین و والا که به همت انسان اوحدى وابسته است از این قبیل است. امیدواریم ذات اقدس الهى، توفیق اعتکاف را به همگان، مخصوصاً طلاب جوان و دانشجویان عزیز مرحمت بفرماید و هدف والاى معتکفان که شهود آن محبوب دل آرا و دل آرام است، بهره‏ى همه معتکفان بشود[1].

اهمیت و جایگاه اعتکاف

مفهوم اعتکاف

 پرسش 1 .  اعتکاف به چه معنا است؟

«اعتکاف»، در لغت از ماده عکف به معناى توقف در جایى است[2] و در اصطلاح فقه، عبارت است از: «ماندن حداقل سه روز در مسجد، به قصد عبادت خداوند با شرایطى خاص».

 پرسش 2 .  آیا در قرآن آیه‏اى درباره اهمیت اعتکاف وجود دارد؟

باید دانست که اصل اعتکاف یک عبادت مستحب است که با نذر، عهد، قسم، اجاره و مانند آن واجب مى‏شود.[3]

این عبادت باید با قصد قربت انجام گیرد. شخص مؤمن با قصد قربت سه  روز در مسجد مى‏ماند و روزه مى‏گیرد و جز براى امر ضرورى از آن خارج نمى‏شود و صرف توقف و ماندن در خانه خدا بدون قصد، اعتکاف محسوب نمى‏شود. هرچند واژه اعتکاف با این شکل و قالب در قرآن به چشم نمى‏خورد  ولى ریشه و سایر مشتقات آن در نه آیه[4] به کار رفته است که تنها یک مورد آن در معناى اصطلاحى اعتکاف بوده است».[5]

خداوند متعال مى‏فرماید:

«ثُمَّ أَتِمُّوا الصِّیامَ إِلَى اللَّیْلِ وَ لا تُبَاشِرُوهُنَّ وَ أَنْتُمْ عاکِفُونَ فِی الْمَساجِدِ تِلْکَ حُدُودُ اللّهِ فَلا تَقْرَبُوها کَذلِکَ یُبَیِّنُ اللّهُ آیاتِهِ لِلنّاسِ لَعَلَّهُمْ یَتَّقُونَ»[6]؛

«سپس روزه را تا شب تکمیل کنید و در حالى که در مساجد به اعتکاف پرداخته‏اید، با زنان آمیزش نکنید. این مرزهاى الهى است پس به آن نزدیک نشوید. خداوند این چنین آیات خود را براى مردم روشن مى‏سازد. باشد که پرهیزکار گردند».

اسلام عزلت و انزواى کامل از مردم را روان نداشته است، زیرا این امر مسئولیت انسان را در زندگى و نقشى که باید در اصلاح آن داشته باشد از میان مى‏برد؛ ولى عزلت جستن موقت و کوتاه‏مدت، امرى پسندیده و براى ادامه زندگى به انسان نیرو مى‏دهد. از این رو اعتکاف که یکى از این روش‏هاست، مورد سفارش اسلام است.[7]

«اعتکاف»، استحباب و فضیلت فراوان دارد و صفاى خاصى به روح و جان مى‏بخشد.

پیشینه اعتکاف

 پرسش 3 .  اعتکاف از چه زمانى آغاز شد؟

قرآن مى‏فرماید:

«وَ عَهِدْنا إِلى إِبْراهِیمَ وَ إِسْماعِیلَ أَنْ طَهِّرا بَیْتِیَ لِلطّائِفِینَ وَ الْعاکِفِینَ وَ الرُّکَّعِ السُّجُودِ»[8]؛

«و ما به ابراهیم و اسماعیل امر کردیم که خانه مرا براى طواف کنندگان و مجاوران و رکوع کنندگان و سجده کنندگان، پاک و پاکیزه کنید».

مراسم اعتکاف، به زمان حضرت ابراهیم علیه‏السلام بر مى‏گردد و بعد از او، در بعضى از شریعت‏ها و در زندگى برخى از صالحان - حضرت مریم و زکریا علیهم‏السلام- به چشم مى‏خورد. با ظهور دین اسلام، این امر شکل تازه‏اى به خود گرفت و در میان مسلمانان، به عنوان یک عبادت مستحب با آداب و شرایط خاص رایج شد.

پیامبر اسلام صلى‏الله‏علیه‏و‏آله همه ساله در ماه رمضان - به ویژه دهه آخر آن - اعتکاف مى‏کرد و دستور مى‏داد رختخوابش را برچینند و چادرى در مسجد بر پا کنند و همیشه مى‏فرمود: «ده  روز اعتکاف در ماه رمضان، برابر با دو حج و دو عمره است»[9].

 امام حسن و امام حسین علیهماالسلام نیز به سنت اعتکاف عمل نموده و آن را زنده نگاه مى‏داشتند.

در حدیث آمده که امام حسن علیه‏السلام با آن که در حال اعتکاف بودند، براى رفع حاجت برادر دینى خود اقدام و او را از مشکل مالى نجات دادند.[10]

امام صادق علیه‏السلام نیز مانند نبى اکرم صلى‏الله‏علیه‏و‏آله در مسجدالنبى معتکف مى‏شدند.[11]

اعتکاف در دوران غیبت امام زمان(عج) نیز ادامه داشته به ویژه در عصر صفوى که در سایه تلاش‏هاى عالمان دینى در شهرهاى ایران رونق خاصى یافته است[12] و اکنون در بسیارى از شهرهاى کشورمان در روزهاى 13، 14 و 15 ماه رجب (ایام البیض) برگزار مى‏شود.

 پرسش 4 .  چرا در عصر ما اعتکاف در ماه رجب انجام مى‏گیرد در حالى‏که روایات فضیلت زمان اعتکاف را منحصر در ماه رمضان برشمرده است؟

تردیدى نیست که در هر زمانى که روزه صحیح باشد، اعتکاف نیز صحیح است؛ ولى از متون دین استفاده مى‏شود که بهترین زمان براى انجام آن، ماه رمضان به ویژه دهه آخر آن است. اعتکاف در ماه رجب، هر چند در متون دینى به صورت صریح و روشن یافت نمى‏شود، اما در برخى روایات آمده «برآورده کردن نیاز برادر مؤمن بهتر است از دو ماه روزه پى در پى در مسجدالحرام و دو ماه  اعتکاف در آن مکان مقدس».[13]

در این حدیث به طور ضمنى اعتکاف در ماه‏هاى حرام از جمله ماه رجب، یادآورى شده است. افزون بر آن، خصوص ایام‏البیض ماه رجب سفارش فراوان به روزه داشتن، دعا کردن و برآورده شدن حاجات و مانند آن شده است و شاید این امر نیز باعث اهمیت اعتکاف در ماه رجب گردیده است، لذا این گفته برخى نویسندگان که در خصوص ماه رجب روایتى یافت نشده، صحیح به نظر نمى‏رسد.[14]

 پرسش 5 .  آداب و مستحبات اعتکاف را بیان کنید؟

آداب اعتکاف بر سه دسته است؛ برخى واجب و برخى حرام و دسته‏اى نیز مستحب مى‏باشد. دو قسم اول در شرایط و محرمات اعتکاف بیان مى‏شود.

اما کارهایى که انجام آن بر معتکف مستحب است عبارتند از:

1. تلاوت قرآن،

2. خواندن نماز،

3. ذکر و یاد خدا،

4. دعا،

5. تعلیم و تعلم،

6. ترک سخن در امور دنیوى.[15]

در حدیث آمده که نبى‏اکرم صلى‏الله‏علیه‏و‏آله در سفارش به ابوذر فرمود: «اى اباذر! هرگونه  نشست و توقفى در مسجد لغو و بیهوده است، مگر سه چیز: قرائت قرآن، یاد خدا، پرداختن به مسائل علمى».[16]

فلسفه اعتکاف

 پرسش 6 .  فلسفه اعتکاف چیست؟

«اعتکاف»، حکمت‏ها و فواید فراوانى دارد که بخشى از آنها عبارت است از:

1. ایجاد زمینه مناسب براى اندیشه و تفکّر؛

2. فراهم آمدن زمینه توبه و بازگشت؛

3. فراهم شدن فرصت نیایش، نماز و تلاوت قرآن؛

4. فراهم شدن دوره‏اى کوتاه براى محاسبه نفس و خودسازى (که حداقل سه روز طول مى‏کشد و انسان را از حاکمیت غریزه‏ها، عادت‏ها و اشتغالات معمول زندگى آزاد مى‏سازد).

ثواب اعتکاف

 پرسش 7 .  کسى که نمى‏تواند در اعتکاف شرکت کند با چه کارهایى مى‏تواند ثوابش را کسب کند؟

همه مراجع: مى‏تواند با روزه گرفتن و شرکت در اعمال ام داود از ثواب این اعمال بهره‏مند شود.[17]

شرایط اعتکاف

 پرسش 8 .  شرایط صحت اعتکاف چیست؟

1. معتکف عاقل باشد.

2. با قصد قربت باشد.

3. اعتکاف حداقل سه روز متوالى باشد.

4. از اذان صبح روز اول تا مغرب شرعى روز سوم در مسجد باشد.

5. از مسجد خارج نشود مگر در ضرورت عرفى، شرعى و عقلى.

6. در یکى از مساجد چهارگانه و یا مسجد جامع شهر باشد[18].

7. اگر اعتکاف با حق شوهر منافات داشت، با اجازه او باشد.

8. اگر اعتکاف باعث اذیت و آزار پدر و مادر شود، با اجازه آن دو باشد.

اقسام اعتکاف

 پرسش 9 .  اعتکاف واجب است یا مستحب؟

همه مراجع: اعتکاف در اصل، یک عمل مستحبى است؛ ولى ممکن است به سببى - مانند نذر، عهد یا قسم - واجب شود. به عنوان مثال انسان نذر مى‏کند یا با خداى خود عهد مى‏بندد که اگر در فلان کار، موفق شد، یا از فلان بیمارى شفا پیدا کرد، چند روز در مسجد معتکف شود[19].

نیت اعتکاف

 پرسش 10 .  نیت اعتکاف از چه زمانى شروع مى‏شود؟ و چگونه باید نیت شود؟

همه مراجع: از هنگام اذان و طلوع فجر روز اول شروع مى‏شود. البته مى‏توان از شب قبل نیت کرد و از همان زمان باید اعتکاف نمود.

و نیت آن این‏گونه است «از اکنون تا مغرب شرعى روز سوم معتکف مى‏شوم قربه‏الى‏اللّه‏» و اگر نذر یا نیابت داشت، وفاى به نذر و یا نیابت را نیز اضافه مى‏کند.

شروع اعتکاف

 پرسش 11 .  در روز اول اعتکاف، سحرى را در خانه خوردم و پس از نماز صبح به مسجد رفتم، اعتکاف من درست بوده یا نه؟

همه مراجع: خیر، در اعتکاف، باید از طلوع فجر روز اول تا مغرب شرعى روز سوم در مسجد باشد و تأخیر در ورود و یا تعجیل در خروج، اعتکاف را باطل مى‏کند[20].

وضو هنگام اذان

 پرسش 12 .  آیا در هر سه روز اعتکاف باید هنگام اذان صبح در مسجد بود مثلاً اگر روز دوم یا سوم هنگام اذان در وضو خانه باشیم آیا اعتکاف صحیح است؟

همه مراجع: در روز اول باید قبل از اذان خود را به مسجد برساند و اگر  در وضوخانه بیرون مسجد باشد اعتکاف او باطل است. ولى بعد از آن اگر به مقدار ضرورت بیرون مسجد باشد ضررى به اعتکاف نمى‏زند.[21]

  تبصره. اگر وضوخانه شلوغ باشد زمان خروج از مسجد نباید طولانى شود و معتکفان مى‏توانند در مسجد نوبت انتظار داشته باشند مگر در موارد ضرورت.

شرط در اعتکاف

 پرسش 13 .  آیا معتکف مى‏تواند به هنگام نیت اعتکاف، شرط کند که هر زمان خواست (هر چند بدون عذر)، از اعتکاف خارج شود؟

امام: مى‏تواند شرط کند که اگر عذر عرفى یا شرعى برایش پیدا شد، بتواند از اعتکاف خارج شود؛ ولى بدون عذر جایز نیست[22].

آیات عظام بهجت، صافى، فاضل و نورى: آرى، چنین شرطى جایز است و اگر شرط کرد - هر زمان که خواست - مى‏تواند از اعتکاف خارج شود[23].

آیات عظام سیستانى، مکارم و وحید: مى‏تواند شرط کند که اگر عذر عرفى یا شرعى برایش پیدا شد، بتواند از اعتکاف را خارج شود؛ ولى بدون عذر بنابر احتیاط واجب، جایز نیست[24].

خروج از مسجد

  پرسش 14 .  در چه مواردى مى‏توان از مسجد خارج شد؟

همه مراجع: خارج شدن از مسجد جایز نیست؛ مگر به جهت ضرورت عقلى، عرفى و شرعى؛ مانند: مراجعه به پزشک در موارد اضطرار، رفتن به دستشویى (ضرورت عقلى)، عیادت بیمار، تشییع جنازه مرده (ضرورت عرفى)، غسل و وضوى واجب (ضرورت شرعى)[25].

 پرسش 15 .  اگر کسى به جهت ضرورت از مسجد خارج شود و خروج او طولانى گردد، اعتکافش چه حکمى دارد؟

همه مراجع: اگر به قدرى باشد که صورت اعتکاف را به هم زند، اعتکاف او باطل مى‏شود[26].

وضو و غسل مستحبى

 پرسش 16 .  خارج شدن معتکف از مسجد براى گرفتن وضو و غسل مستحبى چه حکمى دارد؟

آیات عظام امام، بهجت، خامنه‏اى، صافى و فاضل: اشکال ندارد[27].

 آیات عظام تبریزى، سیستانى، مکارم، نورى و وحید: بنابر احتیاط واجب جایز نیست[28].

وضو در اعتکاف

 پرسش 17 .  حکم فردى که در اعتکاف است و در مسجد نمى‏تواند وضویش را نگه دارد چیست؟

همه مراجع: در اعتکاف نگاه داشتن وضو شرط نیست بلکه طهارت و وضو هنگام نماز لازم است.[29]

اعتکاف و غسل

 پرسش 18 .  اگر در مسجد محتلم شویم، وظیفه ما چیست؟

همه مراجع (به جز صافى): اگر معتکف محتلم شود و غسل کردن در مسجد به جهت توقف یا نجس کردن مسجد ممکن نباشد، واجب است از مسجد خارج شود[30].

آیة اللّه‏ صافى: آرى، باید از مسجد خارج شود، هر چند غسل در مسجد باعث مکث یا نجس کردن مسجد نشود[31].

  پرسش 19 .  بعد از نماز صبح محتلم شدم، امّا غسل را تا ظهر به تأخیر انداختم؛ آیا اعتکاف اشکال پیدا کرده است؟

همه مراجع: توقّف جنب در مسجد حرام است و پس از احتلام، باید فورى از مسجد خارج شوید و غسل کنید. چنانچه در انجام دادن غسل تأخیر کنید و با حال جنابت در مسجد بمانید، اعتکاف شما باطل است[32].

  تبصره. اگر دسترسى براى غسل ندارد مى‏تواند تیمم بدل از غسل را انجام دهد.

توقف در سایه

 پرسش 20 .  گفته مى‏شود اگر معتکف به خاطر عذر و ضرورت از مسجد خارج شود حق ندارد از کنار سایه حرکت کند، آیا این سخن صحیح است؟

آیات عظام امام، خامنه‏اى، فاضل و نورى: نشستن او در زیر سایه جایز نیست (مگر در هنگام ضرورت) و بنا بر احتیاط واجب در آفتاب نیز اشکال دارد ولى راه رفتن در زیر سایه اشکال ندارد.[33]

آیات عظام بهجت و صافى: نشستن او در زیر سایه جایز نیست (مگر در هنگام ضرورت) و بنا بر احتیاط واجب در آفتاب نیز اشکال دارد و راه رفتن در زیر سایه نیز بنا بر احتیاط واجب جایز نیست.[34]

آیات عظام تبریزى و وحید: نشستن او در زیر سایه و آفتاب بنا بر احتیاط واجب جایز نیست و اگر مضطر شد از نشستن در زیر سایه اجتناب کند ولى راه رفتن در زیر سایه اشکال ندارد.[35]

 آیه‏اللّه‏ سیستانى: نشستن او در زیر سایر جایز نیست (مگر در هنگام ضرورت) و بنا بر احتیاط واجب بعد از رفع حاجت، نشستن او هر چند در آفتاب اشکال دارد ولى راه رفتن در زیر سایه اشکال ندارد.[36]

آیه‏اللّه‏ مکارم: نشستن او در زیر سایه و آفتاب جایز نیست ولى راه رفتن در سایه اشکال ندارد.[37]

خون بدن

 پرسش 21 .  قسمتى از بدن در حال اعتکاف خونى شده است. وظیفه چیست؟

همه مراجع: اگر باعث نجاست مسجد نمى‏شود تطهیر فورى ضرورت ندارد ولى براى نماز باید تطهیر کند.[38]

اعتکاف بیماران

 پرسش 22 .  آیا کسى که روزه برایش ضرر دارد مى‏تواند جهت درک ثواب اعتکاف معتکف شود؟

همه مراجع: خیر، نمى‏تواند معتکف شود و ثواب اعتکاف را درک نمى‏کند.[39]

 پرسش 23 .  به علت بیمارى از روزه گرفتن معذورم، آیا مى‏توانم بدون روزه  اعتکاف کنم؟

همه مراجع: خیر، چون روزه شرط صحّت اعتکاف است[40].

  تبصره. تردیدى نیست که اصل توقف در مسجد و عبادت، خود مستحب و داراى ثواب است؛ هر چند به عنوان اعتکاف نباشد.

روزه قضا در اعتکاف

 پرسش 24 .  آیا روزه‏هاى قضا که بر عهده داریم، مى‏توانیم در اعتکاف بگیریم؟

همه مراجع: کسى که روزه قضا دارد، لازم است روزه‏هاى اعتکاف را به نیت قضا به جا آورد و اعتکاف او نیز صحیح است[41].

 پرسش 25 .  آیا مى‏توان روزه روز سوم اعتکاف را که واجب مى‏شود، از روزه قضا حساب کرد، یا خودش واجب جداگانه است؟

همه مراجع: اگر روزه قضا دارد، روزه روز سوم را نیز به نیت قضا به جا آورد و اعتکاف او صحیح است[42].

 پرسش 26 .  اگر کسى روزه‏هاى قضاى خود را بگیرد و شب‏ها را در مسجد به سر ببرد؛ ولى روزها در مسجد نباشد، معتکف محسوب مى‏شود؟

همه مراجع: خیر، معتکف محسوب نمى‏شود[43].

بلوغ در اعتکاف

  پرسش 27 .  آیا نوجوانى که به حد بلوغ نرسیده است، مى‏تواند اعتکاف کند؟

همه مراجع: اگر شرایط اعتکاف را رعایت کند، اعتکافش صحیح است[44].

اخلاص معتکف

 پرسش 28 .  اگر کسى به انگیزه امور مادى در اعتکاف شرکت کند، حکم آن چگونه است؟

همه مراجع: در اعتکاف قصد قربت شرط است و بدون آن اعتکاف باطل است؛ ولى اگر کسى براى رضاى خدا در اعتکاف شرکت مى‏کند - هر چند به انگیزه دریافت تشویق مالى باشد - اعتکافش صحیح است[45].

نیابت استیجارى

 پرسش 29 .  آیا نیابت اعتکاف از طرف مرده جایز است؟ آیا مى‏تواند در مقابل آن مزد بگیرد؟

همه مراجع: آرى، نیابت از طرف مرده صحیح است و شخص مى‏تواند در مقابل آن مزد بگیرد.[46]

نیابت در اعتکاف

 پرسش 30 .  آیا نیابت اعتکاف از طرف عده‏اى از اموات صحیح است؟

همه مراجع: خیر، به نیابت از چند نفر مرده صحیح نیست؛ ولى مى‏تواند ثواب آن را به روح آنان هدیه کند[47].

 پرسش 31 .  آیا مى‏توان به نیابت یک نفر زنده معتکف شد؟

همه مراجع: نیابت از انسان زنده اشکال دارد. البته اگر به قصد رجا باشد، نیابت جایز است[48].

اعتکاف در سفر

 پرسش 32 .  در ایام اعتکاف در مسافرت هستم، چگونه مى‏توانم از اعتکاف بهره ببرم؟

آیات عظام امام، خامنه‏اى، تبریزى، صافى، فاضل، نورى و وحید: اگر قصد ده روز کنید، مى‏توانید در اعتکاف شرکت کنید؛ ولى نذر روزه در مسافرت جایز نیست[49].

آیات عظام بهجت و سیستانى: مى‏توانید حتى در همان سفر نذر روزه کنید و در اعتکاف شرکت نمایید[50].

آیة اللّه‏ مکارم: اگر قصد ده روز کنید، مى‏توانید در اعتکاف شرکت کنید؛ ولى نذر روزه در سفر اشکال دارد و اگر نذر کرد، احتیاط آن است که به نذر خود عمل کند[51].

  تبصره 1. کسانى که با نذر روزه مى‏گیرند اگر قصد اقامت ده روز نداشته باشند نماز آنان شکسته است.

  تبصره 2. صیغه نذر در سفر «لِلّهِ عَلىَّ اَنْ اَصُوم فِى سَفَرى ثَلاثَةَ اَیّام»[52].

نذر اعتکاف

 پرسش 33 .  نذر اعتکاف چگونه انجام مى‏گیرد؟

همه مراجع: به قصد قربت، صیغه نذر اعتکاف را به عربى یا فارسى چنین مى‏خواند: «لِلّهِ عَلىَّ اَنْ اَعْتَکِفَ شَهْرَ رَجَب ثَلاثَةَ اَیّام» یا «براى خدا به گردن من باشد که در سه روز از ماه رجب را اعتکاف کنم» و اگر صیغه نخواند، نذر منعقد نمى‏شود[53].

 تبصره 1. ماه رجب و سه روز به عنوان مثال آمده است.

 تبصره 2. نذر بر دو نوع است: نذر مشروط و نذر مطلق. نذر مشروط آن است که شخص به جهت انجام عمل نیک و یا اجتناب از کار ناشایست، آن را بر خود واجب مى‏کند تا در نتیجه خداوند متعال حاجت او را برآورد. به عنوان مثال مى‏گوید: «اگر فرزندم خوب شد و عافیت پیدا کرد، هزار تومان به فقیر کمک مى‏کنم».

               نذر مطلق نذرى است که هیچ قید و شرطى در آن مطرح نیست. به عنوان مثال مى‏گوید: «من براى خدا نذر مى‏کنم که نماز شب بخوانم». در متن به عنوان مثال تنها صیغه نذر مطلق آمده است.

 پرسش 34 .  کسى که نذر کرده ایام البیض (روزهاى سیزدهم تا پانزدهم) ماه رجب اعتکاف کند، چنانچه در این ایام بیمار شود، تکلیف چیست؟

 همه مراجع: اگر نذرش به سال خاصى تعیین شده - چنانچه به واسطه بیمارى نتواند روزه بگیرد یا ضرورتى (مانند حیض) براى خانم‏ها پیش آید، تکلیف از او ساقط است و کفاره هم ندارد؛ ولى اگر براى نذرش سال تعیین نشده، باید قضاى آن را سال‏هاى بعد به‏جا آورد، ولى کفاره ندارد[54].

اجازه پدر

 پرسش 35 .  آیا اعتکاف فرزند بدون اجازه پدر صحیح است یا خیر؟

همه مراجع: اگر باعث اذیت و آزار والدین نباشد، نیاز به اجازه نیست و اعتکاف صحیح است[55].

اعتکاف کارمند

 پرسش 36 .  آیا اعتکاف کارمندان ادارى و کارگران در ساعات کار جایز است؟

همه مراجع: اگر قرارداد کار به گونه‏اى است که کارمند و کارگر، باید در ساعات ادارى، در اداره و مؤسه باشند، شرکت در اعتکاف بدون اجازه از مسئولان امر صحیح نیست[56].

 عوامل اجرایى

 پرسش 37 .  آیا عوامل اجرایى اعتکاف مى‏توانند جهت فراهم کردن (افطارى، سحرى و...) در طول این سه روز گاهى از محدوده مسجد خارج شوند؟

همه مراجع: خروج عوامل اجرایى اعتکاف براى خرید چیزهاى ضرورى مثل غذا و غیره اشکال ندارد.[57]

مکان اعتکاف

مسجد جامع

 پرسش 38 .  منظور از مسجد جامع چیست؟

همه مراجع: مسجد جامع مسجدى است که اقشار مختلف مردم، در آن شرکت مى‏کنند و اختصاص به محله یا صنف خاصى ندارد[58].

مسجد دانشگاه

 پرسش 39 .  اعتکاف در چه مساجدى جایز است؟ آیا در مساجد دانشگاه‏ها مى‏توان اعتکاف کرد؟

همه مراجع (به جز امام، خامنه‏اى و مکارم): اعتکاف در مساجد جامع شهرها جایز است و در سایز مساجد جایز نیست[59].

امام: اعتکاف باید در مساجد چهارگانه باشد و بنابر احتیاط واجب در مساجد جامع، باید به قصد رجا انجام گیرد و در غیر مساجد جامع صحیح نیست[60].

 آیات عظام خامنه‏اى، سیستانى، صافى و فاضل: اعتکاف در همه مساجد مانند مسجد دانشگاه‏ها به قصد رجا و مطلوبیت جایز است[61].

آیه‏اللّه‏ مکارم: در هر مسجدى که دو یا سه مرتبه نماز جماعت برگزار مى‏شود، اعتکاف جایز است. بنابراین در مساجد دانشگاه‏ها که ظهر و شب نماز جماعت برگزار مى‏شود اعتکاف جایز است.[62]

  تبصره 1 . مساجد اربعه عبارتند از: مسجدالحرام، مسجدالنبى، مسجد کوفه و مسجد بصره.

  تبصره 2 . اعتکاف در غیر مساجد مانند حسینیه‏ها و نمازخانه‏ها، بنابر نظر همه مراجع جایز نیست.

  تبصره 3 . کسانى که به واسطه نذر یا اجرت، اعتکاف واجب دارند، لازم است در مساجد چهارگانه یا مساجد جامع معتکف شوند.

 پرسش 40 .  برخى مراجع تقلید، اعتکاف را تنها در مساجد جامع جایز مى‏دانند؛ آیا دانشجویان مى‏توانند نذر کنند که سه روز در مسجد دانشگاه اجتماع کنند؟

همه مراجع: آرى، نذر فوق صحیح است و از ثواب عبادت و دعا بهره‏مند مى‏شوند؛ ولى این امر اعتکاف محسوب نمى‏شود[63].

  تبصره. متعلق نذر به هر صورت که نیت شود، باید طبق آن عمل شود. بنابراین در کم و  زیاد کردن روزهاى عبادت و یا ساعات حضور مى‏توان تغییر داد.

حیاط مسجد

 پرسش 41 .  آیا در حیاط مسجد هم اعتکاف صحیح است یا خیر؟ همچنین در زیرزمین و پشت بام مسجد؟

همه مراجع: اگر جزء مسجد باشد، صحیح است[64].

سرداب و بام مسجد

 پرسش 42 .  اعتکاف در مکان‏هایى که شک داریم جزء مسجد است (مانند بام، سرداب و مقدارى که به مسجد افزوده مى‏شود) چگونه است؟

همه مراجع: آنچه مشکوک است، حکم مسجد را ندارد و اعتکاف در آن صحیح نیست[65].

تزریق آمپول

 پرسش 43 .  کسى که هر روز نیاز به تزریق آمپول دارد مى‏تواند اعتکاف کند و به جهت آن از مسجد خارج شود؟

آیات عظام امام، بهجت و خامنه‏اى: اگر آمپول جنبه غذایى و تقویتى دارد مى‏تواند اعتکاف کند ولى بنا بر احتیاط واجب باید از تزریق آن خوددارى کند (چون روزه را باطل مى‏کند) و اگر جنبه دارویى دارد و یا عضو را بى‏حس مى‏کند، مى‏تواند جهت تزریق از مسجد خارج شود.[66]

 آیات عظام تبریزى، سیستانى، صافى، مکارم، نورى و وحید: مى‏تواند اعتکاف کند و براى تزریق از مسجد خارج شود.[67]

آیه‏اللّه‏ فاضل: اگر آمپول جنبه غذایى و تقویتى دارد مى‏تواند اعتکاف کند ولى باید از تزریق آن خوددارى کند (چون روزه را باطل مى‏کند) و اگر جنبه دارویى دارد و یا عضو را بى‏حس مى‏کند، مى‏تواند جهت تزریق از مسجد خارج شود.[68]

  تبصره. براى خروج از مسجد باید شرایط ضرورت را رعایت کنند.

تطهیر مسجد

 پرسش 44 .  نجس شدن مسجد در حال اعتکاف چه حکمى دارد؟

همه مراجع: در صورتى‏که عمدى نباشد اشکال ندارد ولى باید در صورت امکان فوراً اقدام به تطهیر آن نماید و اگر عمدى باشد حرام است.[69]

تعدد مسجد

 پرسش 45 .  اگر در شهرى که مساجد جامع متعدد باشد، تکلیف چیست؟

همه مراجع: معتکف مى‏تواند در هر کدام که بخواهد اعتکاف کند[70].

  پرسش 46 .  آیا جایز است اعتکاف را در دو مسجد و یا دو شبستان انجام داد؟

همه مراجع: خیر، جایز نیست؛ مگر آنکه دو مسجد و یا دو شبستان به هم متصل باشد؛ به گونه‏اى که یک مسجد محسوب شود[71].

مکان خاص

 پرسش 47 .  اگر محل خاصى از مسجد را براى اعتکاف خود معین کند، آیا لازم است خود را به آن مقید کند؟

همه مراجع: خیر، متعیّن نمى‏شود[72].

غصب در اعتکاف

 پرسش 48 .  اگر شخصى در اعتکاف جاى کسى را بگیرد، آیا اعتکافش باطل مى‏شود؟

آیات عظام امام، سیستانى، فاضل و نورى: کار حرامى کرده؛ ولى اعتکافش باطل نمى‏شود[73].

آیة اللّه‏ بهجت: کار حرامى کرده؛ ولى اعتکافش باطل نمى‏شود؛ مگر آن که به جز این مکان، جاى دیگرى نباشد[74].

آیات عظام تبریزى و صافى: کار حرامى کرده و بنابر احتیاط واجب، اعتکافش باطل مى‏شود[75].

آیات عظام مکارم و وحید: کار حرامى کرده و اعتکافش باطل مى‏شود[76].

 زمان اعتکاف

 پرسش 49 .  آیا در هر زمان که بخواهیم مى‏توانیم، معتکف شویم یا زمان خاص دارد؟

همه مراجع: در هر زمان که روزه صحیح باشد، اعتکاف نیز صحیح است. اعتکاف زمان خاصى ندارد؛ ولى بهترین زمان براى انجام آن، ماه مبارک رمضان به ویژه دهه آخر آن است[77].

مقدار اعتکاف

 پرسش 50 .  تعداد روزهاى اعتکاف معین است، یا به دلخواه خود شخص است؟

همه مراجع: حداقل اعتکاف سه روز است و حداکثر آن به دلخواه شخص است؛ لکن هر دو روز که به اعتکاف اضافه شود، اعتکاف روز سوم آن واجب مى‏گردد[78].

زمان خارج مسجد

 پرسش 51 .  اگر معتکف براى موارد ضرورى از مسجد خارج شود، چه نکاتى را باید رعایت کند؟

ـ بیش از مقدار ضرورت و نیاز بیرون مسجد نماند؛

ـ در صورت امکان زیرسایه ننشیند مگر در حال ضرورت؛

ـ بنا بر احتیاط واجب نزدیک‏ترین راه را براى رفت و آمد انتخاب کند.[79]

اعتکاف بانوان

اجازه شوهر

 پرسش 52 .  آیا زن براى رفتن به اعتکاف، نیاز به اجازه شوهر دارد و اگر بدون اجازه برود، آیا اعتکافش صحیح است؟

امام: زن باید با اجازه شوهرش به اعتکاف برود و اگر اجازه ندهد - چنانچه باعث تضییع حق (زناشویى) او شود - بنابر احتیاط واجب اعتکافش باطل است و اگر با حق او منافات نداشته باشد، اعتکافش صحیح است[80].

آیات عظام بهجت و تبریزى: زن باید با اجازه شوهرش به اعتکاف برود و اگر اجازه ندهد - چنانچه باعث تضییع حق (زناشویى) او شود - اعتکافش باطل است و اگر با حق او منافات نداشته باشد، بنابر احتیاط واجب باطل است[81].

آیات عظام سیستانى و صافى: زن باید با اجازه شوهرش از منزل بیرون رود و اگر اجازه ندهد، اعتکافش باطل است (هر چند باعث تضییع حق زناشویى او نشود)[82].

 آیات عظام فاضل و وحید: زن باید با اجازه شوهرش به اعتکاف برود و اگر اجازه ندهد - چنانچه باعث تضییع حق (زناشویى) او شود - اعتکافش باطل است و اگر با حق او منافات نداشته باشد، اعتکافش صحیح است[83].

آیة اللّه‏ مکارم: بنابر احتیاط واجب، زن باید با اجازه شوهرش به اعتکاف برود و اگر اجازه ندهد - چنانچه باعث تضییع حق (زناشویى) او شود - بنابر احتیاط واجب اعتکافش باطل است[84].

آیة اللّه‏ نورى: زن باید بااجازه شوهرش به اعتکاف برود و اگر اجازه ندهد - چنانچه باعث تضییع حق (زناشویى) او شود - اعتکافش باطل است و اگر با حق او منافات نداشته باشد، اعتکافش صحیح است، مگر آنکه روزه او در اعتکاف مستحبى باشد[85].

حیض در اعتکاف

 پرسش 53 .  اگر زن در حال اعتکاف عادت ماهانه شود، تکلیف چیست؟

همه مراجع (به جز تبریزى و وحید): اعتکاف او باطل مى‏شود و باید در اسرع وقت از مسجد خارج شود و چنانچه عادت ماهانه در روز سوم اتفاق بیفتد، باید قضاى آن را به جاى آورد.[86]

 آیات عظام تبریزى و وحید: اعتکاف او باطل مى‏شود و باید در اسرع وقت از مسجد خارج شود و چنانچه عادت ماهانه در روز سوم اتفاق بیفتد بنا بر احتیاط واجب باید قضاى آن را به جاى آورد.[87]

 پرسش 54 .  آیا زن مى‏تواند جهت شرکت در اعتکاف، براى جلوگیرى از عادت ماهیانه قرص مصرف کند؟

همه مراجع: اگر ضرر نداشته باشد، اشکال ندارد.[88]

محرمات اعتکاف

 پرسش 55 .  محرمات اعتکاف کدام است؟

محرمات اعتکاف عبارت است از:

1. امور جنسى و شهوت‏انگیز، مانند: بوسه، لمس و آمیزش.

2. خرید و فروش غیرضرورى.

3. استمنا (بنابر احتیاط واجب).

4. بوییدن عطر و گیاهان خوشبو به قصد لذت بردن.

5. مجادله به منظور غلبه بر دیگرى و اظهار فضل.

6. سایر انواع تجارت؛ مثل: صلح، اجاره و... (بنا بر احتیاط واجب).

مبطلات اعتکاف

 پرسش 56 .  انجام دادن چه کارهایى، اعتکاف را باطل مى‏کند؟

آیات عظام امام، خامنه‏اى و فاضل: هر کارى که مبطل روزه است و نیز تماس و آمیزش (هرچند در شب باشد)، اعتکاف را باطل مى‏سازد و بنابر احتیاط واجب، انجام دادن سایر محرمات اعتکاف نیز مبطل اعتکاف است[89].

 آیات عظام بهجت و صافى: هر کارى که مبطل روزه است و نیز آمیزش (هرچند در شب باشد) اعتکاف را باطل مى‏سازد و بنابر احتیاط واجب، انجام دادن محرمات اعتکاف نیز مبطل اعتکاف است[90].

آیة اللّه‏ تبریزى: هر کارى که مبطل روزه است، اعتکاف را نیز باطل مى‏سازد؛ ولى انجام دادن محرمات اعتکاف - به جز آمیزش - مبطل اعتکاف نیست[91].

آیات عظام سیستانى، مکارم، نورى و وحید: انجام دادن محرمات اعتکاف و هر کارى که مبطل روزه است، اعتکاف را باطل مى‏سازد[92].

عطر و نگاه به آینه

 پرسش 57 .  در اعتکاف نگاه کردن به آینه و عطر و ادکلن زدن و شانه زدن چه حکمى دارد؟

همه مراجع: استشمام بوى عطر براى معتکف حرام است ولى شانه‏زدن و نگاه در آیینه حرام نیست اگر چه اولى ترک است.[93]

نگاه شهوت‏انگیز

 پرسش 58 .  آیا نگاه شهوت‏انگیز موجب بطلان اعتکاف و وجوب کفّاره مى‏شود؟

همه مراجع: موجب بطلان اعتکاف نمى‏شود.[94]

تلفن در اعتکاف

 پرسش 59 .  گفت‏وگو با تلفن همراه در مسجد، در موارد غیرضرورى و مکرر، چه صورت دارد؟

همه مراجع: اشکال ندارد[95].

ملاقات در اعتکاف

 پرسش 60 .  خروج معتکف از مسجد براى ملاقات و گفتگوى با اعضاى خانواده‏اش، چه حکمى دارد؟

همه مراجع: خارج شدن معتکف از مسجد دیدار با خانواده محلّ اشکال است و بهتر این است که خانواده را در گوشه‏اى از فضاى مسجد یا در حیاط مسجد (اگر حیاط جزء مسجد است) ملاقات کنند.[96]

غیبت در اعتکاف

 پرسش 61 .  در هنگام اعتکاف اگر در جمع معتکفین غیبت شخصى شود آیا اعتکاف باطل مى‏شود؟

همه مراجع: غیبت کردن مبطل اعتکاف نیست ولى از ثواب و پاداش اعتکاف مى‏کاهد و بهتر است مؤمنین در جمیع احوال از غیبت که گناهى بزرگ به شمار مى‏آید بپرهیزند.[97]

درس و مطالعه

 پرسش 62 .  آیا جایز است در اعتکاف، مطالعه و گفت و گوى درسى داشت؟

آیات عظام امام، بهجت، خامنه‏اى، صافى و فاضل: درس خواندن، حل مسائل و مباحثه - به ویژه در امور دینى - بسیار کار پسندیده‏اى است؛ ولى اگر مباحثه و مجادله به منظور غلبه بر دیگرى و اظهار فضل باشد، حرام است و بنابر احتیاط واجب اعتکاف را نیز باطل مى‏سازد. معیار تشخیص آن، قصد و نیت شخص است[98].

آیة اللّه‏ تبریزى: مباحثه - به ویژه در امور دینى - بسیار کار پسندیده‏اى است؛ ولى اگر مباحثه و مجادله به منظور غلبه بر دیگرى و اظهار فضل باشد، حرام است؛ ولى اعتکاف را باطل نمى‏سازد. معیار تشخیص آن، قصد و نیت شخص است[99].

آیات عظام سیستانى، مکارم، نورى و وحید: مباحثه - به ویژه در امور دینى - بسیار کار پسندیده‏اى است؛ ولى اگر مباحثه و مجادله به منظور غلبه بر دیگرى و اظهار فضل باشد، حرام است و اعتکاف را نیز باطل مى‏سازد. معیار تشخیص آن، قصد و نیت شخص است[100].

معامله در اعتکاف

 پرسش 63 .  خرید و فروش در صورت ضرورت و عدم ضرورت، براى معتکف چه حکمى دارد؟

همه مراجع: خرید و فروش غیرضرورى جایز نیست[101].

قطع اعتکاف

 پرسش 64 .  آیا قطع اعتکاف گناه دارد؟

همه مراجع: اگر اعتکاف واجب باشد و یا دو روز اعتکاف مستحبى را گذرانده باشد و بخواهد اعتکاف را به هم بزند، معصیت کرده است[102].

سالن غذاخورى مسجد

 پرسش 65 .  آیا صرف غذا در سالن غذاخورى مسجد، براى معتکفان جایز است؟

همه مراجع: اگر ضرورتى اقتضا نمى‏کند، نباید از مسجد خارج شوند[103].

تهیه غذا

 پرسش 66 .  کسانى که مشکل خاصّى از نظر تغذیه دارند، آیا مى‏توانند جهت آوردن غذا از محلّ اعتکاف خارج شوند، و مجدّداً باز گردند؟

 همه مراجع: مانعى ندارد ولى اگر فرد غیر معتکفى هست که این کارها را انجام دهد، خروج معتکف از مسجد جایز نیست.[104]

پرداخت بدهى

 پرسش 67 .  آیا معتکف مى‏تواند جهت پرداخت بدهى خود، از مسجد خارج شود؟

همه مراجع: آرى، مى‏تواند خارج شود[105].

برق مسجد

 پرسش 68 .  استفاده از برق وسایل مسجد در کارهاى شخصى، در حال اعتکاف چه حکمى دارد؟

همه مراجع: استفاده از وسایل مسجد در کارهاى شخصى، جایز نیست چنان‏که در غیر حال اعتکاف هم جایز نیست، ولى مبطل اعتکاف نیست. ولى استفاده از وسایلى که براى نمازگزارن وقف شده مانند آب خورى یا سجاده و غیره اشکال ندارد و نسبت به برق اگر مختص مسجد است استفاده از آن اشکال دارد اما اگر براى نمازگزارن گذاشته شده که مثلا تلفن همراه خود را شارژ نمایند، استفاده از آن در حد معمول اشکال ندارد.[106]

کلاس درس

 پرسش 69 .  آیا در ایام اعتکاف، رفتن به کلاس و شرکت در درس‏ها جایز است؟

 همه مراجع: خروج از مسجد و شرکت در کلاس‏هاى درسى، اشکال دارد[107].

تدریس

 پرسش 70 .  آیا کسى که معتکف است مى‏تواند براى کار یا تدریس از مسجد خارج شود و برگردد؟

همه مراجع: معتکف باید در مکان اعتکاف باقى بماند و از آن خارج نشود مگر در مواردى ضرورتى که چاره‏اى از آن نیست، خروج شرعاً جایز است و براى کار و تدریس که امر عادى حساب مى‏شوند نمى‏توان از مسجد خارج شد.[108]

شرکت در امتحان

 پرسش 71 .  در ایام اعتکاف، براى شرکت در آزمون و امتحان مى‏توان از مسجد خارج شد؟

آیات عظام خامنه‏اى، سیستانى، مکارم، نورى و وحید: براى شرکت در آزمون‏ها و امتحانات دبیرستان یا دانشگاه یا حوزه چنانچه ضرورت عرفى باشد (مانند امتحان و آزمون نهایى) مى‏تواند از محل اعتکاف خارج شود ولى نباید مدّت خروجش طولانى گردد، به گونه‏اى که صورت اعتکاف از بین برود، مثلاً تا دو ساعت اشکال ندارد.[109]

آیه‏اللّه‏ صافى: اشکال دارد.

شرکت در راهپیمایى

 پرسش 72 .  آیا مى‏توان براى شرکت در راهپیمایى و انتخابات محل اعتکاف را  ترک نماید سپس براى ادامه به محل اعتکاف برگردد؟

همه مراجع: معتکف نمى‏تواند براى شرکت در راهپیمایى از مسجد خارج شود.[110] مگر این‏که به جهت اهمیت در موقعیت‏هاى خاص ضرورت شرعى یا عقلى یا عرفى باشد و براى انتخابات مى‏توان صندوق رأى را به مسجد آورد.

  تبصره. اگر خروج از مسجد را به قدرى طول دهد که صورت اعتکاف محو شود، اعتکاف صحیح نیست.

اعتکاف و نماز جمعه

 پرسش 73 .  براى رفتن به نماز جمعه، مى‏توان از محل اعتکاف خارج شد؟

همه مراجع (به جز تبریزى، نورى و وحید): آرى، جایز است[111].

آیات عظام تبریزى و وحید: بنابر احتیاط واجب جایز نیست[112].

آیة اللّه‏ نورى: جایز نیست[113].

  تبصره. بنابر فتواى کسانى که رفتن به نماز جمعه را در ایام اعتکاف جایز مى‏دانند، باید حداقل زمان لازم را رعایت کنند تا شکل و صورت اعتکاف، به هم نخورد.

کارت دیگران

 پرسش 74 .  اگر کسى دانشجوى دانشگاه نباشد و با رضایت دوستش به جاى  دوستش با کارت دانشگاه به اعتکاف برود اشکالى دارد؟

همه مراجع: نمى‏تواند برود و اشکال دارد.[114]

افطارى معتکف

 پرسش 75 .  استفاده از افطارى و سحرى معتکفان، براى دیگران چه حکمى دارد؟

همه مراجع: بدون اجازه دهندگان، جایز نیست[115].

قى در اعتکاف

 پرسش 76 .  اگر معتکف در روز به جهت حالت تهوع، قى کند، حکم اعتکافش چیست؟

همه مراجع: اگر بى‏اختیار باشد، روزه و اعتکافش صحیح است.[116]

کفاره و قضا

کفاره اعتکاف

 پرسش 77 .  در چه مواردى بطلان اعتکاف موجب کفاره هم مى‏شود؟

همه مراجع: اگر اعتکاف را با آمیزش (جماع) باطل کند، کفاره واجب است و در سایر محرمات کفاره نیست؛ هر چند پرداخت آن احتیاط مستحب است[117].

 پرسش 78 .  کفاره اعتکاف چه‏قدر است؟

همه مراجع: کفاره بطلان اعتکاف، مانند کفاره روزه ماه رمضان است؛ یعنى، باید دو  ماه روزه بگیرد و یا به 60 مسکین، طعام دهد[118].

 پرسش 79 .  اگر هر یک از مبطلات پنج‏گانه اعتکاف در روز سوم انجام شود، کفاره دارد؟

 همه مراجع (به جز سیستانى): کسى که عمداً و بدون عذر، اعتکاف مستحبى خود را در روز سوم مى‏شکند، در صورتى که اعتکاف را به غیرجماع به هم بزند کفاره ندارد ولى واجب است قضاى اعتکاف را انجام دهد. و نسبت به جماع، در اعتکاف واجب هر چند جماع، در شب باشد کفّاره واجب مى‏شود و در اعتکاف مستحبّ اگر بعد از تکمیل دو روز باشد، بنابر احتیاط کفّاره دارد.[119]

آیه‏اللّه‏ سیستانى: اگر شخص معتکف اعتکافش را به وسیله ارتکاب یکى از مُفسدات، باطل کند، اگر اعتکاف واجبِ معین باشد، بنا بر احتیاط واجب، باید اعتکاف را قضاء کند و اگر در اعتکاف مستحب باشد و بعد از اتمام روز دوّم اعتکاف را باطل کند، بنا بر احتیاط وجوبى اعتکاف را قضاء کند و اگر قبل از اتمام روز دوم، اعتکاف مستحب را باطل کند، چیزى بر عهده او نیست و قضاء ندارد.[120]

  تبصره. حکم ذکر شده مخصوص اعتکاف مستحبى است اما اگر اعتکاف در رمضان باشد یا اعتکاف در غیر رمضان باشد ولى روزه قضا را گرفته باشد حکم جداگانه دارد.

 پرسش 80 .  در صورتى که شخص در روز سوم اعتکاف مستحبى، مریض شود و یا اضطرارى پیش آید، مى‏تواند اعتکاف را به هم زند؟ آیا در این صورت کفاره دارد؟

همه مراجع: در صورتى که معذور از گرفتن روزه باشد، اعتکاف باطل مى‏شود؛  ولى کفاره ندارد[121].

قضاى اعتکاف

 پرسش 81 .  چنانچه اعتکاف مستحبى را به جهتى به هم بزند، آیا قضاى آن واجب مى‏شود؟

همه مراجع (به جز تبریزى، سیستانى و وحید): اگر بعد از روز دوم باطل کند، باید قضاى آن را به جا آورد و اگر پیش از آن باشد چیزى بر عهده او نیست[122].

آیات عظام تبریزى، سیستانى و وحید: اگر بعد از روز دوم باطل کند، بنابر احتیاط واجب باید قضاى آن را به جا آورد و اگر پیش از آن باشد، چیزى بر عهده او نیست[123].

  تبصره. قضاى اعتکاف مانند اصل اعتکاف است. بنابراین باید شرایط آن را رعایت کند و حداقل سه روز متوالى روزه بگیرد.

قضاى نذر اعتکاف

 پرسش 82 .  کسى که نذر کرده اعتکاف به جا آورد، آن گاه با گذشت یک روز از اعتکافش آن را به جهتى باطل کند، آیا قضاى آن واجب است؟

همه مراجع (به جز تبریزى، سیستانى و وحید): اگر نذرش معین باشد، باید قضاى آن را به جا آورد و اگر معین نباشد، باید آن را از سر  بگیرد[124].

 آیات عظام تبریزى، وحید و سیستانى: اگر نذرش معین باشد بنابر احتیاط واجب، باید قضاى آن را به‏جا آورد و اگر معین نباشد باید آن را از سر بگیرد[125].

  تبصره. اگر نذر معین نباشد قضا مطرح نمى‏شود؛ بلکه به طور ادا باید انجام دهد.

جهل به احکام اعتکاف

 پرسش 83 .  اگر کسى از روى فراموشى از اعتکاف خارج شود، چه حکمى دارد؟

آیات عظام امام، بهجت، فاضل و نورى: اعتکافش باطل نمى‏شود[126].

آیات عظام تبریزى و سیستانى: اعتکافش باطل مى‏شود[127].

آیات عظام صافى، مکارم و وحید: بنابر احتیاط واجب باطل مى‏شود[128].

  تبصره. چنانچه خروج از اعتکاف به حدى طولانى شود که از صورت اعتکاف خارج گردد، اعتکاف باطل مى‏شود.

 پرسش 84 .  اگر کسى به جهت ندانستن مسئله از اعتکاف خارج شود، آیا اعتکافش باطل مى‏شود؟

همه مراجع: آرى، اعتکافش باطل مى‏شود[129].

منبع کتاب:

http://www.porseman.org/showarticle.aspx?id=1245