گناه شناسی

سؤال: آیا پاداش ده برابر، براى انجام هرکار نیک است؟

پاسخ: قرآن مى‏فرماید:

«مَن جاءَ بالحَسنَة فلهُ عَشر أمثالها» (انعام/160)

هر کس کار شایسته‏‌اى بیاورد، ده برابر پاداش دارد.

آنچه مهم است آوردن کار شایسته به قیامت است، نه انجام آن در دنیا.

رساندن جنس به مقصد ارزش دارد، ولى اگر جنسى را در وسط راه از بین بردیم، ارزشى ندارد. بسیارى از کارهاى به ظاهر نیک دچار آفاتى مى‏شود که به مقصد نمى‏‎رسد:

یا در آغاز، کار را با ریا و خودنمایى شروع مى‏کنیم و هدف الهى نداریم، یا در وسط کار گرفتار غرور و عُجب و خودخواهى مى‏شویم و یا بعد از انجام کار، گناهى مى‏کنیم و آثار آن را محو مى‏کنیم.

گرچه در این سه مورد کار شایسته انجام گرفته، ولى سالم به مقصد نرسیده است. لذا قرآن نمى‏فرماید: هرکس کار شایسته انجام دهد ده برابر پاداش دارد، بلکه مى‏فرماید:

هر کس کار شایسته خود را تا قیامت بیاورد، ده پاداش دارد. «مَن جاء بالحسنة»

پرسش هاى مهم، پاسخ هاى کوتاه(تمثیلات)، ص: 29

پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله:

الْمُوْجِبَتَانِ: مَنْ مَاتَ یَشْهَدْ أَنْ لا الهَ إلّااللّهُ دَخَلَ الْجَنَّةَ وَمَنْ مَاتَ یُشْرِکْ بِاللّهِ دَخَلَ النَّارَ

دو چیز موجب دو چیز است: یکی مرگ با شهادت به «لا اله الا اللّه» که سبب ورود به بهشت است و دیگر، شرک که مردن با آن باعث دخول به جهنم است.

«جامع الأخبار: 1/ 50، فصل 24؛ بحار الأنوار: 3/ 4، باب 1، حدیث 10.»

سؤال: چرا در اسلام، ارزش عمل به نیّت آن است و قبولى عمل به قصد قربت و اخلاص وابسته است؟

پاسخ: در کارهاى دنیوى نیز ارزش کارها، به نیّت آنها بستگى دارد. به این مثال‏ها توجّه کنید:

جرّاح و چاقوکش هر دو شکم پاره مى‏کنند، امّا کار جراح، خدمت است و کار چاقوکش جنایت.

همین جرّاح مى‎‏تواند براى پول کار کند و مى‏تواند براى نجات یک انسان کار کند، هر کدام از این هدف‏ها نیز ارزش مخصوص به خود دارد.

مثالهاى دیگر:

یک لیوان آب را به سه نفر عرضه مى‏کنیم؛ یکى نمى‏خورد، چون میل ندارد، دیگرى نمى‏خورد چون قهر کرده است، سومى نمى‎‏خورد و مى‏گوید: نفر چهارم از من تشنه‏‎تر است، آب را به او بدهید! این سه نفر، در ننوشیدن آب یکسانند ولى به خاطر آن که هدف‏هاى آنها متفاوت است، ارزش کارشان نیز تفاوت دارد.

در اسکناس‏ها نخى است که نشانه اصالت اسکناس و وسیله جدایى اسکناس اصلى از قلابى است، در عبادات نیز باید ریسمانى محکم میان بنده و خدا باشد که همان‏ قصد قربت و اخلاص است. اگر آن نخ نباشد یا پاره شود، رابطه انسان با خدا قطع و عمل مقبول نیست.
پرسش هاى مهم، پاسخ هاى کوتاه(تمثیلات)، ص: 29

امام باقر(علیه السلام) :

‌أَوَّلَ مَا یُحَاسَبُ العَبدُ عَلَیهِ الصَّلاةُ فَإِن قُبِلتَ قُبِلَ مَا سِوَاهَا وَإِن رُدَّت رُدَّ مَا سِوَاهَا؛

اول چیزی که از بنده مورد محاسبه و سؤال قرار می‌گیرد، نماز است؛ اگر مورد قبول قرار گیرد سایر اعمال نیز قبول می‌شوند و اگر رد شود غیر آن نیز پذیرفته نمی‌شود.

فلاح السائل: ص 127.

امام باقر(علیه السلام) :

‌أَوَّلَ مَا یُحَاسَبُ العَبدُ عَلَیهِ الصَّلاةُ فَإِن قُبِلتَ قُبِلَ مَا سِوَاهَا وَإِن رُدَّت رُدَّ مَا سِوَاهَا؛

اول چیزی که از بنده مورد محاسبه و سؤال قرار می‌گیرد، نماز است؛ اگر مورد قبول قرار گیرد سایر اعمال نیز قبول می‌شوند و اگر رد شود غیر آن نیز پذیرفته نمی‌شود. (فلاح السائل: ص 127.)

سؤال: چگونه قبولى تمام اعمال، مشروط به قبولى یک عمل همچون نماز مى‏شود؟

پاسخ: پلیس راهى را در نظر بگیرید که از راننده‏اى گواهینامه رانندگى مطالبه مى‏کند. اگر راننده، گواهینامه‏ پزشکى، گذرنامه سیاسى، پروانه ساختمان، کارت بازرگانى و اجازه اجتهاد و یا هر مدرک دیگرى به او نشان دهد، پلیس از او نمى‏پذیرد و تنها اگر گواهینامه رانندگى داشت اجازه عبور مى‏دهد و گرنه مانع او مى‏شود. در قیامت نیز شرط رسیدن به مقصد، گواهینامه نماز است که اگر نباشد، هیچ عملى مورد قبول و نجات‎‏بخش نیست.

پرسش هاى مهم، پاسخ هاى کوتاه(تمثیلات)، ص: 19

سؤال: چرا صالحان، گرفتار مشکلات هستند و مجرمان و گنهکاران، در رفاه به سر مى‏برند؟

پاسخ: از آنجا که خداوند اولیاى خود را دوست دارد، لذا اگر خلافى کنند، فوراً آنان را با قهر خود مى‏گیرد تا متذکّر شوند، چنانکه خداوند در قرآن مى‏فرماید: اگر پیامبر سخنى را که ما نگفته‏ایم به ما نسبت دهد، با قدرت او را به قهر خود مى‏گیریم: «لو تقوَّل علینا بعضَ الاقاویل لأخذنا منه بالیمین»(ابراهیم/ 8) و همچنین اگر مؤمنین خلافى کنند، چند روزى نمى‏گذرد مگر آنکه گوشمالى مى‏شوند.

امّا اگر نااهلان خلاف کنند، خداوند به آنان مهلت مى‏دهد و هرگاه مهلت سرآمد، آنان را هلاک مى‏کند: «و جعلنا لمهلکهم مَوعداً» (کهف/59) و اگر امیدى به اصلاحشان نباشد، خداوند حسابشان را تا قیامت به تأخیر مى‏اندازد و به آنان مهلت مى‏دهد تا پیمانه شان پر شود. «انّما نُملى لهم لیزدادوا اثماً» (آل عمران/ 178)

به یک مثال توجه کنید:

اگر قطره‏اى چاى روى شیشه عینک شما بریزد، فوراً آن را پاک مى‏کنید.

امّا اگر قطره‏اى چاى روى لباس سفید شما بچکد، صبر مى‏کنید تا به منزل بروید و لباس خود را عوض کنید.

و اگر قطره‏اى روى قالى زیر پاى شما بچکد، آن را رها مى‏کنید تا مثلًا شب عید به قالى شویى ببرید.

خداوند نیز با هرکس به گونه‏اى رفتار مى‏نماید و بر اساس شفّافیّت یا تیرگى روحش، کیفر او را به تاخیر مى‏اندازد.

پرسش هاى مهم، پاسخ هاى کوتاه(تمثیلات)، ص: 18

امام صادق علیه السلام:

إنَّ النَّهارَ إذا جاءَ قالَ: یَابْنَ آدَم، أعْجِلْ فی یَوْمِکَ هذا خَیْراً، أشْهَدُ لَکَ بِهِ عِنْدَ رَبِّکَ یَوْمَ الْقیامَةِ، فَإنّی لَمْ آتِکَ فیما مَضی وَلاآتیکَ فیما بَقِیَ، فَإذا جاءَاللَّیْلُ قالَ مِثْلُ ذلِکَ.

 هنگامی که روز فرا رسد گوید: تا می توانی در این روز از کارهای خیر انجام بده که من در قیامت در پیشگاه خداوند شهادت می دهم و بدان که من قبلاً در اختیار تو نبودم و در آینده نیز پیش تو باقی نخواهم ماند. همچنین هنگامی که شب فرارسد چنین زبان حالی را خواهد داشت.

وسائل الشیعة: ج 16 ص 93 ح 2.

چکیده

هر عملی که خلاف امر خدا باشد آن را گناه گویند . ضرورت بحث از گناه و دانستن آثارش این است که انسان را بیدار و آماده مبارزه با عوامل گناه می کند به عبارتی دیگر : زمانی که انسان آثار سوء گناه را فهمید و دانست گناه تا چه اندازه برای او مصیبت بار است خودش را آماده مبارزه با گناه می کند ، برای اینکه انسان گناه را ترک کند قدم اول آن است که گناه و مشخصات وهمچنین عوامل آن را بشناسد و در قدم بعد با عوامل گناه مبارزه نماید .ما در این مقاله مشخصات کلی گناه را از آیات واحادیث بیان کرده ایم و کار جوینده طریق إلی الله را بسیار آسان نموده ایم به طوری که با خواندن این مقاله شناسنامه کلی از گناه بدست می آورد.

کلید واژه:

 گناه ، گناه صغیره وکبیره ، آثار گناه و عوامل گناه

مقدمه

قال علی (علیه سلام):مَا مِنْ بَلِیَّةٍ وَ لا نَقْص رِزْقٍ إِلّٰا بِذَنبٍ، گناه هر عملی است که بر خلاف امر و اراده ی الهی صورت گیرد و خداوند متعال نیز از انجام یا ترک آن نهی کرده باشد. آنچه موجب رو سیاهی و بد بختی انسان در دنیا و آخرت شده گناه است ، اگر انسان عاقل اندکی در زشتی گناه تأمل کند حتماً به این مطلب عقلی دست پیدا می کند که نافرمانی مولایی که صاحب تمام نعمت های ماست ، کسی که در تمام مشکلات همراه ماست و ما مدام او را می خوانیم ، کسی که در تمام خوشی های ما ناظر بر ماست و ما از او غافلیم ، بسیار زشت و نا پسند است . این مطلب است که ضرورت ایجاد می کند تا ما در مورد گناه به بحث وگفت وگو بنشینیم . امیرالمومنین(علیه السلام) در این مورد(ضرورت ترک گناه) می فرمایند : «لَوْ لَمْ یَتَوَعَّدِ اللهَ عَلیٰ مَعْصِیَتِةِ لَکٰانَ یَجِبُ أَنْ لا یُعْصیٰ شُکْرًا لِنِعَمِهِ» اگرخداوند برای گناه وعده عذاب نداده بود،بخاطر شکر نعمت برانسان واجب بود که گناه را ترک نماید. جامعه اسلامی امروز اگر بخواهد جامعه ایی پاک و خالی از ظلم و جنایت و انواع قانون شکنی ها و مورد رضای پروردگار داشته باشد باید از گناه پاک شود و این امکان ندارد مگر اینکه تک تک افراد جامعه به زشتی گناه فکر بکند و روی آن تأمل نمایند ، اگر در شبانه روز هر شخصی به اندازه ی در مورد زشتی گناه فکر نماید خواهیم دید که در جامعه روز به روز گناه کم و کمتر می شود تا زمانی که گناه در جامعه محو شود در این موقع است که رحمت خدا نازل می گردد و آثار بد گناه از جامعه رخت می بندد .بر این اساس وظیفه دیدم که در مورد گناه مقاله ای بنویسم تا بتوانم قدمی در راستای این امر بسیار حیاتی که جامعه ای امروزی تشنه ی این بحث گوارا و شیرین است قدمی برداشته باشم.

رسول اکرم (صلى الله علیه و آله ) :

خداوند (در روز قیامت ) زبان را به عذابى مبتلا مى کند که هیچ یک از اعضا را آنگونه عذاب نمى نماید.

زبان عرض مى کند: اى پروردگار من ، مرا به گونه اى عذاب نمودى که هیچ یک از اعضاى بدن را این چنین عذاب ننمودى ؟!

خداوند به زبان مى فرماید:

از ناحیه تو سخنى بیرون آمد که به شرق و غرب رسد و باعث خونریزى و غارت اموال و هتک ناموس ، از راه حرام شد، سوگند به عزت و جلالم ، تو را به گونه اى عذاب مى نمایم که هیچ یک از اعضا را آن گونه عذاب نخواهم کرد.

متن عربی:

یُعَذِّبُ اللَّهُ اللِّسَانَ بِعَذَابٍ لَا یُعَذِّبُ بِهِ شَیْئاً مِنَ الْجَوَارِحِ فَیَقُولُ أَیْ رَبِّ عَذَّبْتَنِی بِعَذَابٍ لَمْ تُعَذِّبْ بِهِ شَیْئاً فَیُقَالُ لَهُ خَرَجَتْ مِنْکَ کَلِمَةٌ فَبَلَغَتْ مَشَارِقَ الْأَرْضِ وَ مَغَارِبَهَا فَسُفِکَ بِهَا الدَّمُ الْحَرَامُ وَ انْتُهِبَ بِهَا الْمَالُ الْحَرَامُ وَ انْتُهِکَ بِهَا الْفَرْجُ الْحَرَامُ وَ عِزَّتِی وَ جَلَالِی لَأُعَذِّبَنَّکَ بِعَذَابٍ لَا أُعَذِّبُ بِهِ شَیْئاً مِنْ جَوَارِحِکَ.

اصول کافى ، طبع آخوندى(اسلامیه) ، ج 2، ص 115، ح 16.

نقل شده : امیرالمؤمنین على (علیه السلام) دید مردى «طنبور» (که یک نوع آلت موسیقى سنتی  شبیه تار که داراى دسته دراز و کاسه کوچک است و در مجلس ‍ لهو و عیاشى زده مى شود) مى زد، على (علیه السلام) او را از این کار بازداشت و حتى طنبور او را گرفت و شکست ، سپس او را توبه داد و او توبه کرد.
آنگاه على (علیه السلام) به او فرمود: آیا مى دانى طنبور وقت به صدا درآوردنش چه مى گوید؟
او گفت : «وصى رسول خدا (صلى الله علیه و آله ) داناتر است ».
على (علیه السلام) فرمود: طنبور هنگام زدنش (در صداى مخصوصش ‍ مى گوید:

سَتَنْدَمُ‏ سَتَنْدَمُ‏ أَیَا صَاحِبِی                     سَتَدْخُلُ جَهَنَّمَ أَیَا ضَارِبِی‏.

«بزودى پشیمان مى شوى ، به زودى پشیمان مى شوى اى صاحب من ، و به زودى داخل دوزخ مى گردى اى زننده تار من ».

متن عربی:

وَ نَقَلَ: أَنَّهُ سَمِعَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع رَجُلًا یُطْرِبُ بِالطُّنْبُورِ فَمَنَعَهُ وَ کَسَرَ طُنْبُورَهُ ثُمَّ اسْتَتَابَهُ فَتَابَ ثُمَّ قَالَ أَ تَعْرِفُ مَا یَقُولُ الطُّنْبُورُ حِینَ یُضْرَبُ قَالَ وَصِیُّ رَسُولِ اللَّهِ ص أَعْلَمُ فَقَالَ إِنَّهُ یَقُولُ سَتَنْدَمُ‏ سَتَنْدَمُ‏ أَیَا صَاحِبِی سَتَدْخُلُ جَهَنَّمَ أَیَا ضَارِبِی‏.

منبع: مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل ؛ ج‏13 ؛ ص220، المخازن ، ج 1، ص 321 (داستانهاى صاحبدلان ) ج 2، ص 33).