گناه شناسی

امام محمد باقر علیه السلام:

اِنَّ اللّهَ تَبارَکَ و تَعالى یَقولُ: اِبْنَ آدَمَ! تَطَوَّلْتُ عَلَیْکَ بِثَلاثَةٍ:

سَتَرْتُ عَلیکَ ما لَوْ یَعْلَمُ بِهِ اَهْلُکَ ما وارَوْکَ وَ اَوْسَعْتُ عَلیکَ فَاسْتَقْرَضْتُ مِنکَ فَلَمْ تُقَدِّمْ خَیراً، وَ جَعَلْتُ لَکَ النَّظْرَةَ عِنْدَ مَوْتِکَ فى ثُلْثِکَ فَلَمْ تُقَدِّمْ خَیْراً.

خداوند متعال مى‏‎فرماید: اى فرزند آدم! با سه نعمت به تو احسان کردم:

چیزهایى را از کارهایت پوشاندم که اگر خانواده‎‏ات آنها را مى‏‎دانستند، تو را دفن نمى‏‎کردند،

رزق و روزى تو را توسعه دادم و از تو قرض خواستم و تو کار نیکى پیش نفرستادى،

و تو را مهلت دادم که هنگام مرگت در یک سوّم مال خویش وصیت کنى، و تو نیکى و خیرى را پیش نفرستادى.

بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج‏67، ص: 19

سؤال: فلسفه تلخى‏‎ها و ناگوارى‏‎ها چیست؟

پاسخ: ناگوارى‏‎ها دو گونه است: برخى به دست خود ماست و برخى در اختیار ما نیست.

بسیارى از حوادث تلخ به خاطر عدم دقت و مدیریّت خودماست. اگر در داد و ستدها، اسناد تجارى را محکم تنظیم نکردیم و ضامن و وثیقه از طلبکار نگرفتیم و او مال ما را نداد، مقصّر خود ما هستیم.

اگر روى حوض آب نرده نگذاشتیم و کودک در آن افتاد و غرق شد، مقصّر خود ما هستیم.

اگر مراعات بهداشت، قوانین رانندگى و آداب اجتماعى را نکردیم و گرفتار امراض و تصادفات و تحقیرها شدیم، مقصّر خود ما هستیم.

و امّا دسته دوم، دلایل متعدّدى دارد:

سختى‏ها، سبب رشد و تکاپوى انسان است. پیشرفت و رشد علوم، در سایه رفع نیاز و برطرف کردن مشکلات حاصل شده است.

حوادث تلخ، کفّاره بسیارى از لغزش‏هاست.

حوادث تلخ، سبب تنظیم روحیّات مردم است.

پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله فرمودند:

اگر براى انسان سه چیز مرض، مرگ و فقر نبود، غرور انسان شکسته نمى‏‎شد و انسان در مقابل هیچ چیز سر فرو نمى‏‎آورد.

«لَوْ لَا ثَلَاثَةٌ فِی ابْنِ آدَمَ مَا طَأْطَأَ رَأْسَهُ شَیْ‏ءٌ الْمَرَضُ‏ وَ الْمَوْتُ‏ وَ الْفَقْر» (بحار، ج 6، ص118 )

حوادث تلخ، کمالات انسان را شکوفا مى‏کند. آنکه گرفتار شده، با صبر و پایدارى رشد مى‏کند و آنکه در رفاه است و براى نجات مردم تلاش مى‏کند، با ایثار و از خودگذشتگى رشد مى‏کند.

پرسش هاى مهم، پاسخ هاى کوتاه(تمثیلات)، ص: 75

سُئِلَ الْحَسَنُ‏ علیه ‏السلام: ما بالُنا نَکْرَهُ الْمَوْتَ وَ لا نُحِبُّهُ؟ فَقال‏ علیه ‏السلام:

اِنَّکُمْ اَخْرَبْتُمْ آخِرَتَکُمْ وَ عَمَّرْتُمْ دُنْیاکُم، فَاَنْتُمْ تَکْرَهُونَ النَّقْلَةَ مِنَ‏ الْعُمْرانِ اِلَى‏ الْخَرابِ.

از امام حسن مجتبى‏ علیه‏ السلام پرسیدند:

چرا از مرگ بدمان مى‏آید و آن را دوست نداریم؟

فرمود: زیرا شما آخرت خود را خراب کرده و دنیایتان را آباد ساخته‎‏اید، از این رو منتقل شدن از محلّ آباد به ویرانه را، دوست ندارید.

میزان الحکمه، ج 9، ص 261

پیامبر اکرم‏ صلى الله و علیه وآله:

ما یَنْبَغى لِإِمْرِءٍ مُسلِمٍ اَنْ یَبیتَ لَیْلَةً اِلاّ وَ وَصِیَّتُةُ تَحْتَ رَأسِهِ.

براى یک مسلمان سزاوار نیست که شبى را بخوابد، مگر آنکه وصیتنامه‎‏اش زیر سرش باشد.

وسائل الشیعه، ج 13، ص 352.

فرصتی استثنائی برای آمرزش گناهان و کسب فیوضات بسیار

روز یک شنبه ماه ذی القعده حضرت رسول الله صَلَّى اللَّهِ عَلِیهِ وَاله به اصحاب فرمودند: کدامیک از شما می‌خواهد توبه کند؟ عرض کردند: همه ما، یا رسول الله! حضرت فرمودند: پس باید (در این روز) غسل کنید و وضو بگیرید و چهار رکعت نماز بخوانید که در هر رکعت حمد یک مرتبه و قُلْ هُوَ اللّهُ اَحَدٌ سه مرتبه و مُعَوَّذَتَین (سوره‌های فلق و ناس هر کدام) یک مرتبه، سپس (بعد از خواندن این چهار رکعت) استغفار کنید هفتاد مرتبه و ختم کنید استغفار

را به لا حَوْلَ وَلا قُوَّةَ اِلاّ بِاللّهِ الْعَلىِّ الْعَظیمِ سپس بگویید: یا عَزیزُ یا غَفّارُ اغْفِرْ لى ذُنُوبى وَذُنُوبَ جَمیعِ المُؤ مِنینَ وَالْمُؤمِناتِ فَاِنَّهُ لا یغْفِرُ الذُّنُوبَ اِلاّ اَنْتَ.

سپس فرمودند: هر کس از امت من این نماز را بجا آورد، منادی از آسمان ندا دهد: ای بنده خدا! عملت را از سر گیر که توبه‌ات مقبول و گناهت مغفور است. سپس ملکی از زیر زمین ندا دهد: برکت نازل شد بر تو و خانواده و نسلت و منادی دیگری ندا دهد: خصماء تو (کسانی که تو حق آنها را بر گردن داری) در روز قیامت از تو راضى می‎شوند و منادی دیگری ندا دهد: با ایمان می‎میری و دینت از تو گرفته نشود و منادی دیگری ندا دهد: قبرت ‍ گشاده و نورانى گردد و منادی دیگری ندا دهد: ای بنده! والدینت ازتو راضى می‎گردند، گرچه نسبت به تو خشمگین باشند و مغفرت شامل حال والدین تو و ذریه تو گردد و توسعه رزق پیدا کنی در دنیا و جبرئیل علیه السلام ندا دهد: من نزد تو می‌آیم همراه ملک الموت در وقت مردن، تا مدارا کند با تو و رنجی به واسطه جان کندن بر تو وارد نشود به آسانى روح تو از بدنت بیرون شود.

متن عربی:

خَرَجَ رَسُولُ اللَّهِ ص یَوْمَ الْأَحَدِ فِی شَهْرِ ذِی الْقَعْدَةِ فَقَالَ یَا أَیُّهَا النَّاسُ مَنْ کَانَ مِنْکُمْ یُرِیدُ التَّوْبَةَ قُلْنَا کُلُّنَا نُرِیدُ التَّوْبَةَ یَا رَسُولَ اللَّهِ فَقَالَ ع اغْتَسِلُوا وَ تَوَضَّئُوا وَ صَلُّوا أَرْبَعَ رَکَعَاتٍ وَ اقْرَءُوا فِی کُلِّ رَکْعَةٍ فَاتِحَةَ الْکِتَابِ مَرَّةً وَ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ وَ الْمُعَوِّذَتَیْنِ مَرَّةً ثُمَّ اسْتَغْفِرُوا سَبْعِینَ مَرَّةً ثُمَّ اخْتِمُوا بِلَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ ثُمَّ قُولُوا یَا عَزِیزُ یَا غَفَّارُ اغْفِرْ لِی‏ ذُنُوبِی‏ وَ ذُنُوبَ‏ جَمِیعِ‏ الْمُؤْمِنِینَ‏ وَ الْمُؤْمِنَاتِ فَإِنَّهُ لَا یَغْفِرُ الذُّنُوبَ إِلَّا أَنْتَ ثُمَّ قَالَ ع مَا مِنْ عَبْدٍ مِنْ أُمَّتِی فَعَلَ هَذَا إِلَّا نُودِیَ مِنَ السَّمَاءِ یَا عَبْدَ اللَّهِ اسْتَأْنِفِ الْعَمَلَ فَإِنَّکَ مَقْبُولُ التَّوْبَةِ مَغْفُورُ الذَّنْبِ وَ یُنَادِی مَلَکٌ مِنْ تَحْتِ الْعَرْشِ أَیُّهَا الْعَبْدُ بُورِکَ عَلَیْکَ وَ عَلَى أَهْلِکَ وَ ذُرِّیَّتِکَ وَ یُنَادِی مُنَادٍ آخَرُ أَیُّهَا الْعَبْدُ تَرْضَى خُصَمَاؤُکَ یَوْمَ الْقِیَامَةِ وَ یُنَادِی مَلَکٌ آخَرُ أَیُّهَا الْعَبْدُ تَمُوتُ عَلَى الْإِیمَانِ وَ لَا أَسْلِبُ مِنْکَ الدِّینَ وَ یُفْسَحُ فِی قَبْرِکَ وَ یُنَوَّرُ فِیهِ وَ یُنَادِی مُنَادٍ آخَرُ أَیُّهَا الْعَبْدُ یَرْضَى أَبَوَاکَ وَ إِنْ کَانَا سَاخِطَیْنِ وَ غُفِرَ لِأَبَوَیْکَ ذَلِکَ وَ لِذُرِّیَّتِکَ وَ أَنْتَ فِی سَعَةٍ مِنَ الرِّزْقِ فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ وَ یُنَادِی جَبْرَئِیلُ ع أَنَا الَّذِی آتِیکَ مَعَ مَلَکِ الْمَوْتِ ع أَنْ یَرْفُقَ بِکَ وَ لَا یَخْدِشَکَ أَثَرُ الْمَوْتِ إِنَّمَا تَخْرُجُ الرُّوحُ مِنْ جَسَدِکَ سَلًّا [سَلَاماً] قُلْنَا یَا رَسُولَ اللَّهِ لَوْ أَنَّ عَبْداً یَقُولُ فِی غَیْرِ الشَّهْرِ فَقَالَ ع مِثْلَ مَا وَصَفْتُ وَ إِنَّمَا عَلَّمَنِی جَبْرَئِیلُ ع هَذِهِ الْکَلِمَاتِ أَیَّامَ اللَّهِ رَبِّی [أُسْرِیَ بِی‏]

قلنا: یا رسول اللّه لو انّ عبدا یقول فی غیر الشهر؟ فقال علیه السلام: مثل‏ ما وصفت، و انّما علّمنی جبرئیل علیه السلام هذه الکلمات أیام أسری بی‏.

الإقبال بالأعمال الحسنة (ط - الحدیثة)، ج‏2، ص: 20

توجه: این نماز در کتاب مفاتیح الجنان هم نقل شده است.

حضرت امیرالمؤمنین علی ‏علیه ‏السلام:

اِنَّ اَمْراً لا تَعْلَمُ مَتى یَفْجَأُکَ،یَنْبَغى اَنْ تَسْتَعِدَّ لَهُ قَبْلَ اَنْ یَغْشاکَ.

چیزى را که نمى‏دانى کىْ ناگهانى سراغت مى‎‏آید (یعنى مرگ)، سزاوار است پیش از آنکه تو را فرا گیرد، براى روبه‌‏رو شدن با آن آماده شوى.

میزان الحکمه، ج 9، ص 248.

رسول خدا صلى الله وعلیه وآله:

مَنْ اِرْتَقَبَ الْمَوْتَ سارَعَ فِى الْخَیْراتِ.

هر کس که چشم به راه مرگ باشد، در کارهاى خیر، شتاب مى‏کند.

بحار الانوار، ج 77، ص 171

حضرت امیرالمؤمنین علی ‏علیه ‏السلام:

لَیْسَ لِأَحَدٍ مِنْ دُنیاهُ اِلاّ ما اَنْفَقَهُ عَلى اُخْراهُ.

هیچ کس را بهره‏‎اى از دنیایش نیست، جز همان مقدار که آن را خرج آخرتش مى‏‎کند.

غررالحکم، ج 5، ص 87.

خیرى کن اى فلان و غنیمت شمار عمر

زان پیشتر که بانگ برآید، فلان نماند!

سعدى

سؤال: چگونه بعضى گناهان، تمام کارهاى خوب انسان را از بین مى‏‎برد؟

پاسخ: اگر شخصى 20 سال خدمت مفید داشته باشد ولى فرزند کارفرماى خود را بکشد، این عمل تمام خدمات او را از بین مى‏برد.

یک بمب که منفجر مى‏شود و ساختمانى فرو مى‏ریزد، تمام زحمات انسان‏ها را در یک لحظه از بین مى‏برد.

یک ناسزا، دوستى چندین ساله را به فراموشى مى‏سپارد.

خوردن یک قاشق سم، تمام مراقبت‏هاى بهداشتى چند ساله را نابود مى‏کند.

یک لحظه خواب در هنگام رانندگى، ماشین را به درّه پرتاب مى‏کند.

یک لحظه فرو کردن چاقو در چشم، سبب نابینایى سالیان دراز مى‏شود.

آرى، برخى گناهان همچون آتش، جنگل نیکى‏هاى انسان را سوزانده و به خاکستر تبدیل مى‏کند. چنانکه قرآن مى‏فرماید: «حَبِطَت اعمالهم» (بقره 217)

البتّه در برابر آیات حبط، آیاتى داریم که مى‏فرماید: به خاطر یک کار شایسته، بدى‏هاى انسان محو مى‏شود.

«مَن یؤمن باللّه و یَعمل صالحاً یُکفّر عنه سیّئاته» (تغابن 9)

مثلِ کارگرى که سالها بد کار مى‏کرده ولى یک لحظه وقتى وارد منزل کارفرما مى‏شود کودک کارفرما را مى‏بیند که به استخر افتاده و در آستانه غرق شدن است، او را نجات مى‏دهد. این عمل تمام بدرفتارى‏ها وکم‏کارى‏هاى او را جبران مى‏کند.

چنانکه قرآن مى‏فرماید: نماز به پا دارید که آن حسنه‏اى است که بدى‏ها و زشتى‏ها را از بین مى‏برد. «و أقمِ الصلوة ... انّ الحَسنات یُذهِبنَ السَّیئات» (هود114)

پرسش هاى مهم، پاسخ هاى کوتاه(تمثیلات)، ص: 72

سؤال: با اینکه پیامبران و امامان معصومند، پس چرا استغفار و گریه مى‏کنند؟

پاسخ: اگر سالن بزرگى را با نور کمى روشن کردیم جز اجناس و اشیاى بزرگ را نخواهیم دید، ولى اگر همین سالن را با نور زیاد روشن کردیم حتى یک پوست تخمه و ذره کاغذ دیده خواهد شد.

نور افراد عادى کم است، لذا تنها گناهان بزرگ خود را مى‏بینند ولى پیامبران و امامان معصوم که از نور ایمان بسیار بالایى برخوردارند حتى اگر یک لحظه از عمرشان را به اعلى درجه ممکن بهره نگیرند، دست به دعا و گریه برمى‏دارند.

مثال دیگر: دراز کردن پا براى کسى که درد پا دارد، نه حرام است نه مکروه، ولى مى‏بینیم که گرفتاران به درد پا به هنگام دراز کردن پا از اطرافیان خود عذر خواهى مى‏کنند، زیرا براى آنان احترامى قائلند که حتى از کار مباح خود شرمنده هستند.

مثال دیگر: گاهى افرادى که در تلویزیون مشغول نقل اخبارند سرفه مى‏کنند و فوراً از تمام بینندگان عذرخواهى مى‏کنند، با اینکه سرفه کردن گناه ندارد ولى چون خودشان را در محضر مردم مى‏بینند، عذرخواهى مى‏کنند.

اولیاى خدا نسبت به ذات مقدّس او چنان معرفت و شناختى دارند که اگر عبادات جن و انس را نیز داشته باشند، خودشان را مقصّر مى‏دانند.

پرسش هاى مهم، پاسخ هاى کوتاه(تمثیلات)، ص: 70