گناه شناسی

سؤال: فلسفه تلخى‏‎ها و ناگوارى‏‎ها چیست؟

پاسخ: ناگوارى‏‎ها دو گونه است: برخى به دست خود ماست و برخى در اختیار ما نیست.

بسیارى از حوادث تلخ به خاطر عدم دقت و مدیریّت خودماست. اگر در داد و ستدها، اسناد تجارى را محکم تنظیم نکردیم و ضامن و وثیقه از طلبکار نگرفتیم و او مال ما را نداد، مقصّر خود ما هستیم.

اگر روى حوض آب نرده نگذاشتیم و کودک در آن افتاد و غرق شد، مقصّر خود ما هستیم.

اگر مراعات بهداشت، قوانین رانندگى و آداب اجتماعى را نکردیم و گرفتار امراض و تصادفات و تحقیرها شدیم، مقصّر خود ما هستیم.

و امّا دسته دوم، دلایل متعدّدى دارد:

سختى‏ها، سبب رشد و تکاپوى انسان است. پیشرفت و رشد علوم، در سایه رفع نیاز و برطرف کردن مشکلات حاصل شده است.

حوادث تلخ، کفّاره بسیارى از لغزش‏هاست.

حوادث تلخ، سبب تنظیم روحیّات مردم است.

پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله فرمودند:

اگر براى انسان سه چیز مرض، مرگ و فقر نبود، غرور انسان شکسته نمى‏‎شد و انسان در مقابل هیچ چیز سر فرو نمى‏‎آورد.

«لَوْ لَا ثَلَاثَةٌ فِی ابْنِ آدَمَ مَا طَأْطَأَ رَأْسَهُ شَیْ‏ءٌ الْمَرَضُ‏ وَ الْمَوْتُ‏ وَ الْفَقْر» (بحار، ج 6، ص118 )

حوادث تلخ، کمالات انسان را شکوفا مى‏کند. آنکه گرفتار شده، با صبر و پایدارى رشد مى‏کند و آنکه در رفاه است و براى نجات مردم تلاش مى‏کند، با ایثار و از خودگذشتگى رشد مى‏کند.

پرسش هاى مهم، پاسخ هاى کوتاه(تمثیلات)، ص: 75

سُئِلَ الْحَسَنُ‏ علیه ‏السلام: ما بالُنا نَکْرَهُ الْمَوْتَ وَ لا نُحِبُّهُ؟ فَقال‏ علیه ‏السلام:

اِنَّکُمْ اَخْرَبْتُمْ آخِرَتَکُمْ وَ عَمَّرْتُمْ دُنْیاکُم، فَاَنْتُمْ تَکْرَهُونَ النَّقْلَةَ مِنَ‏ الْعُمْرانِ اِلَى‏ الْخَرابِ.

از امام حسن مجتبى‏ علیه‏ السلام پرسیدند:

چرا از مرگ بدمان مى‏آید و آن را دوست نداریم؟

فرمود: زیرا شما آخرت خود را خراب کرده و دنیایتان را آباد ساخته‎‏اید، از این رو منتقل شدن از محلّ آباد به ویرانه را، دوست ندارید.

میزان الحکمه، ج 9، ص 261

پیامبر اکرم‏ صلى الله و علیه وآله:

ما یَنْبَغى لِإِمْرِءٍ مُسلِمٍ اَنْ یَبیتَ لَیْلَةً اِلاّ وَ وَصِیَّتُةُ تَحْتَ رَأسِهِ.

براى یک مسلمان سزاوار نیست که شبى را بخوابد، مگر آنکه وصیتنامه‎‏اش زیر سرش باشد.

وسائل الشیعه، ج 13، ص 352.

فرصتی استثنائی برای آمرزش گناهان و کسب فیوضات بسیار

روز یک شنبه ماه ذی القعده حضرت رسول الله صَلَّى اللَّهِ عَلِیهِ وَاله به اصحاب فرمودند: کدامیک از شما می‌خواهد توبه کند؟ عرض کردند: همه ما، یا رسول الله! حضرت فرمودند: پس باید (در این روز) غسل کنید و وضو بگیرید و چهار رکعت نماز بخوانید که در هر رکعت حمد یک مرتبه و قُلْ هُوَ اللّهُ اَحَدٌ سه مرتبه و مُعَوَّذَتَین (سوره‌های فلق و ناس هر کدام) یک مرتبه، سپس (بعد از خواندن این چهار رکعت) استغفار کنید هفتاد مرتبه و ختم کنید استغفار

را به لا حَوْلَ وَلا قُوَّةَ اِلاّ بِاللّهِ الْعَلىِّ الْعَظیمِ سپس بگویید: یا عَزیزُ یا غَفّارُ اغْفِرْ لى ذُنُوبى وَذُنُوبَ جَمیعِ المُؤ مِنینَ وَالْمُؤمِناتِ فَاِنَّهُ لا یغْفِرُ الذُّنُوبَ اِلاّ اَنْتَ.

سپس فرمودند: هر کس از امت من این نماز را بجا آورد، منادی از آسمان ندا دهد: ای بنده خدا! عملت را از سر گیر که توبه‌ات مقبول و گناهت مغفور است. سپس ملکی از زیر زمین ندا دهد: برکت نازل شد بر تو و خانواده و نسلت و منادی دیگری ندا دهد: خصماء تو (کسانی که تو حق آنها را بر گردن داری) در روز قیامت از تو راضى می‎شوند و منادی دیگری ندا دهد: با ایمان می‎میری و دینت از تو گرفته نشود و منادی دیگری ندا دهد: قبرت ‍ گشاده و نورانى گردد و منادی دیگری ندا دهد: ای بنده! والدینت ازتو راضى می‎گردند، گرچه نسبت به تو خشمگین باشند و مغفرت شامل حال والدین تو و ذریه تو گردد و توسعه رزق پیدا کنی در دنیا و جبرئیل علیه السلام ندا دهد: من نزد تو می‌آیم همراه ملک الموت در وقت مردن، تا مدارا کند با تو و رنجی به واسطه جان کندن بر تو وارد نشود به آسانى روح تو از بدنت بیرون شود.

متن عربی:

خَرَجَ رَسُولُ اللَّهِ ص یَوْمَ الْأَحَدِ فِی شَهْرِ ذِی الْقَعْدَةِ فَقَالَ یَا أَیُّهَا النَّاسُ مَنْ کَانَ مِنْکُمْ یُرِیدُ التَّوْبَةَ قُلْنَا کُلُّنَا نُرِیدُ التَّوْبَةَ یَا رَسُولَ اللَّهِ فَقَالَ ع اغْتَسِلُوا وَ تَوَضَّئُوا وَ صَلُّوا أَرْبَعَ رَکَعَاتٍ وَ اقْرَءُوا فِی کُلِّ رَکْعَةٍ فَاتِحَةَ الْکِتَابِ مَرَّةً وَ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ وَ الْمُعَوِّذَتَیْنِ مَرَّةً ثُمَّ اسْتَغْفِرُوا سَبْعِینَ مَرَّةً ثُمَّ اخْتِمُوا بِلَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ ثُمَّ قُولُوا یَا عَزِیزُ یَا غَفَّارُ اغْفِرْ لِی‏ ذُنُوبِی‏ وَ ذُنُوبَ‏ جَمِیعِ‏ الْمُؤْمِنِینَ‏ وَ الْمُؤْمِنَاتِ فَإِنَّهُ لَا یَغْفِرُ الذُّنُوبَ إِلَّا أَنْتَ ثُمَّ قَالَ ع مَا مِنْ عَبْدٍ مِنْ أُمَّتِی فَعَلَ هَذَا إِلَّا نُودِیَ مِنَ السَّمَاءِ یَا عَبْدَ اللَّهِ اسْتَأْنِفِ الْعَمَلَ فَإِنَّکَ مَقْبُولُ التَّوْبَةِ مَغْفُورُ الذَّنْبِ وَ یُنَادِی مَلَکٌ مِنْ تَحْتِ الْعَرْشِ أَیُّهَا الْعَبْدُ بُورِکَ عَلَیْکَ وَ عَلَى أَهْلِکَ وَ ذُرِّیَّتِکَ وَ یُنَادِی مُنَادٍ آخَرُ أَیُّهَا الْعَبْدُ تَرْضَى خُصَمَاؤُکَ یَوْمَ الْقِیَامَةِ وَ یُنَادِی مَلَکٌ آخَرُ أَیُّهَا الْعَبْدُ تَمُوتُ عَلَى الْإِیمَانِ وَ لَا أَسْلِبُ مِنْکَ الدِّینَ وَ یُفْسَحُ فِی قَبْرِکَ وَ یُنَوَّرُ فِیهِ وَ یُنَادِی مُنَادٍ آخَرُ أَیُّهَا الْعَبْدُ یَرْضَى أَبَوَاکَ وَ إِنْ کَانَا سَاخِطَیْنِ وَ غُفِرَ لِأَبَوَیْکَ ذَلِکَ وَ لِذُرِّیَّتِکَ وَ أَنْتَ فِی سَعَةٍ مِنَ الرِّزْقِ فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ وَ یُنَادِی جَبْرَئِیلُ ع أَنَا الَّذِی آتِیکَ مَعَ مَلَکِ الْمَوْتِ ع أَنْ یَرْفُقَ بِکَ وَ لَا یَخْدِشَکَ أَثَرُ الْمَوْتِ إِنَّمَا تَخْرُجُ الرُّوحُ مِنْ جَسَدِکَ سَلًّا [سَلَاماً] قُلْنَا یَا رَسُولَ اللَّهِ لَوْ أَنَّ عَبْداً یَقُولُ فِی غَیْرِ الشَّهْرِ فَقَالَ ع مِثْلَ مَا وَصَفْتُ وَ إِنَّمَا عَلَّمَنِی جَبْرَئِیلُ ع هَذِهِ الْکَلِمَاتِ أَیَّامَ اللَّهِ رَبِّی [أُسْرِیَ بِی‏]

قلنا: یا رسول اللّه لو انّ عبدا یقول فی غیر الشهر؟ فقال علیه السلام: مثل‏ ما وصفت، و انّما علّمنی جبرئیل علیه السلام هذه الکلمات أیام أسری بی‏.

الإقبال بالأعمال الحسنة (ط - الحدیثة)، ج‏2، ص: 20

توجه: این نماز در کتاب مفاتیح الجنان هم نقل شده است.

حضرت امیرالمؤمنین علی ‏علیه ‏السلام:

اِنَّ اَمْراً لا تَعْلَمُ مَتى یَفْجَأُکَ،یَنْبَغى اَنْ تَسْتَعِدَّ لَهُ قَبْلَ اَنْ یَغْشاکَ.

چیزى را که نمى‏دانى کىْ ناگهانى سراغت مى‎‏آید (یعنى مرگ)، سزاوار است پیش از آنکه تو را فرا گیرد، براى روبه‌‏رو شدن با آن آماده شوى.

میزان الحکمه، ج 9، ص 248.

رسول خدا صلى الله وعلیه وآله:

مَنْ اِرْتَقَبَ الْمَوْتَ سارَعَ فِى الْخَیْراتِ.

هر کس که چشم به راه مرگ باشد، در کارهاى خیر، شتاب مى‏کند.

بحار الانوار، ج 77، ص 171

حضرت امیرالمؤمنین علی ‏علیه ‏السلام:

یا اَهْلَ الْمَعْرُوفِ وَالإحْسانِ! لاتَمُنُّوا بِاِحْسانِکُمْ، فَاِنَّ الْإحْسانَ وَالْمَعْرُوفَ یُبْطِلُهُ قَبیحُ الإمْتِنانِ.

اى نیکوکاران! احسان و نیکى خود را به منّت، آلوده نکنید، یقیناً منّت گذاشتن زشت و ناپسند، کار نیک و احسان را از بین مى‏‎برد.

غرر الحکم، ج 6، ص 3119.

امام رضا(علیه السلام):

لَتَأمُرُنَّ بِالْمَعْرُوفِ، وَلَتَنْهُنَّ عَنِ الْمُنْکَرِ، اَوْلَیَسْتَعْمِلَنَّ عَلَیْکُمْ شِرارُکُمْ، فَیَدْعُو خِیارُکُمْ فَلا یُسْتَجابُ لَهُمْ.
باید هر یک از شماها امر به معروف و نهى از منکر نمائید، وگرنه شرورترین افراد بر شما تسلّط یافته و آنچه که خوبانِ شما، دعا و نفرین کنند مستجاب نخواهد شد.

الدّرّه الباهره: ص 38، س 3، بحار: ج 75، ص 354، ح 10.

امام رضا (علیه السلام):

المَرَضُ لِلْمُؤْمِنِ تَطْهیرٌ وَ رَحْمَهٌ وَلِلْکافِرِ تَعْذیبٌ وَ لَعْنَهٌ، وَ إنَّ الْمَرَضَ لا یَزالُ بِالْمُؤْمِنِ حَتّى لا یَکُونَ عَلَیْهِ ذَنْبٌ.

مریضى، براى مؤمن سبب رحمت و آمرزش گناهانش مى باشد و براى کافر عذاب و لعنت خواهد بود.
سپس افزود: مریضى، همیشه همراه مؤمن است تا آن که از گناهانش چیزى باقى نماند و پس از مرگ آسوده و راحت باشد.

بحارالأنوار: ج 78، ص 183، ح 35، ثواب الأعمال: ص 175.

امام رضا(علیه السلام):

 لا یُجْمَعُ الْمالُ إلاّ بِخَمْسِ خِصال: بِبُخْل شَدید، وَ أمَل طَویل، وَ حِرص غالِب، وَ قَطیعَهِ الرَّحِمِ، وَ إیثارِ الدُّنْیا عَلَى الْآخِرَهِ.
ثروت، انباشته نمى گردد مگر با یکى از پنج خصلت:
بخیل بودن، آرزوى طول و دراز داشتن، حریص بر دنیا بودن، قطع صله رحم کردن، آخرت را فداى دنیا کردن.

وسائل الشّیعه: ج 21، ص 561، ح 27873.

شرح حدیث: