گناه شناسی

حضرت امیرالمؤمنین علیه‌السلام می‌فرمایند:

«إِنَّ أَصْلَ الْعَقْلِ الْعَفَافُ وَ ثَمَرَتَهُ الْبَرَاءَهُ مِنَ الْآثَامِ وَ أَصْلَ الْعَفَافِ الْقَنَاعَهُ وَ ثَمَرَتَهَا قِلَّهُ الْأَحْزَانِ؛ ریشه عقل، عفت است و میوه‌اش خودداری از گناه و ریشه عفت قناعت است و میوه‌اش کم شدن اندوه‌ها»[۱]

و نیز می‌فرمایند:

«مَنْ عَقَلَ عَفَ؛ کسی که عاقل باشد، پاک‌دامن می‌شود.»[۲]

و درجایی دیگر می‌فرمایند:

«یسْتَدَلُّ عَلَی عَقْلِ الرَّجُلِ بِالتَّحَلِّی بِالْعِفَّهِ وَ الْقَنَاعَه؛ نشان عقل انسان آراستگی به عفت و قناعت[۳] است.»[۴]

از سه حدیث شریف فوق می‌توان این‌طور نتیجه گرفت که سه فضیلت عقل، عفت و قناعت باهم مرتبط هستند و به تقویت یکدیگر می‌انجامند به این شکل که ریشه عقل عفت است و ریشه عفت قناعت، یعنی قناعت در اصل هم ریشه عفت است و هم ریشه عقل و این یعنی فضیلت قناعت کمک می‌کند که انسان عفیف باشد و فضیلت عفت کمک می‌کند که انسان عاقل باشد و عقل هم انسان را به‌سوی عفت و قناعت راهنمایی می‌کند.

به‌عنوان‌مثال کودکی که هنوز عقلش کامل نشده است، نمی‌تواند جلوی خواسته‌های خودش را بگیرد و هیچ محدودیتی برای امیال خود قائل نیست. هر چه که می‌بیند را می‌خواهد به دست بیاورد ولو با گریه و بی‌تابی و این یعنی هنوز عفت و قناعت ندارد. ولی همین کودک به‌مرور که بزرگ‌تر و عاقل‌تر می‌شود، هنگام محدودیت‌ها و موانع مختلف، از بسیاری از خواسته‌های خود صرف‌نظر می‌نماید و از آن چه که مناسب شأن خود نمی‌بیند، خودداری می‌ورزد.

[۱]. بحارالانوار ج ۷۵ ص ۷.

[۲]. غررالحکم و درر الکلم، ص: ۵۷۴.

[۳]. ویکی فقه: «قناعت، رضایت به کم و حسن تدبیر معاش است بدون دوست داشتن زیاده از حد زندگانی و اعتدال. قناعت از ماده قنع و به معنای اکتفا کردن به اندک و ضد اسراف‌کاری است. در اصطلاح شرعی: صفتی است که با تکرار و تمرین در انسان به‌صورت ملکه‌ای درمی‌آید که باعث خشنودی و راضی شدن به چیز کم و نگه‌داشتن نفس از زیاده‌خواهی می‌شد.»

[۴]. غررالحکم و درر الکلم، ص: ۷۹۹.

امام باقر علیه‌السلام می‌فرمایند: «خداوند متعال به چیزی برتر از عفت شکم و شرمگاه، عبادت نشده است.»[۱]

درجایی دیگر و در پاسخ به کسی که عرض کرد: «عمل من ضعیف است و نماز و روزه کم به‌جا می‌آورم ولی تلاش من بر این است که جز لقمه حلال نخورم و جز با حلال نزدیکی نکنم» فرمودند: «چه جهادی برتر از عفت شکم و شرمگاه»[۲] لذا عفت شکم و شرمگاه بالاترین عبادت و بالاترین جهاد است.

چرا عفت شکم و شرمگاه بالاترین عبادت و بالاترین جهاد است؟

چون تهدید شهوت شکم و شرمگاه بسیار جدی است و انسان در برابر آن بسیار آسیب‌پذیر است لذا مقاومت در برابر آن‌ها می‌شود بالاترین عبادت و بالاترین جهاد.

در راستای جواب پرسش فوق پیامبر اکرم صلی الله علیه و اله می‌فرمایند:

«سه چیز است که از آن‌ها بر امتم بعد از خودم می‌ترسم: (که یکی از آن سه) شهوت شکم و شرمگاه است».[۳]

در جای دیگر می‌فرمایند: «بیشترین چیزی که سبب جهنمی شدن امت من می‌شود، دو چیز میان‌تهی است، شکم و شرمگاه».[۴]

حضرت امیرالمؤمنین علیه‌السلام دراین‌باره می‌فرمایند: «تقوا و پرهیزکاری را چیزی جز غلبه شهوت از بین نمی‌برد».[۵]

در جای دیگر می‌فرمایند: «هیچ‌چیز مانند همت، انسان را بالا نمی‌برد و هیچ‌چیز مانند شهوت، انسان را بر زمین نمی‌زند».[۶]

[۱]. ما عُبِدَ اللّه ُ بِشَیءٍ أفضَلَ مِن عِفَّهِ بَطنٍ و فَرجٍ. الکافی: ۲/۷۹/۱.

[۲]. قَالَ لَهُ رَجُلٌ إِنِّی ضَعِیفُ الْعَمَلِ قَلِیلُ الصَّلَاهِ قَلِیلُ الصَّوْمِ وَ لَکِنْ أَرْجُو أَنْ لَا آکُلَ إِلَّا حَلَالًا وَ لَا أَنْکَحَ إِلَّا حَلَالًا فَقَالَ وَ أَیُّ جِهَادٍ أَفْضَلُ مِنْ عِفَّهِ بَطْنٍ وَ فَرْجٍ؛ محاسن ص ۲۹۲، ح ۴۴۸.

[۳]. ثَلَاثٌ أَخَافُهُنَّ بَعْدِی عَلَى أُمَّتِی الضَّلَالَهُ بَعْدَ الْمَعْرِفَهِ وَ مَضَلَّاتُ الْفِتَنِ وَ شَهْوَهُ الْبَطْنِ وَ الْفَرَج‏؛ بحار الأنوار (ط – بیروت)، ج‏۶۸، ص: ۲۶۹

[۴]. أَکْثَرُ مَا تَلِجُ بِهِ أُمَّتِی النَّارَ الْأَجْوَفَانِ الْبَطْنُ وَ الْفَرْج‏؛ الکافی (ط – الإسلامیه)، ج‏۲، ص: ۷۹.

[۵]. لَا یُفْسِدُ التَّقْوَى إِلَّا غَلَبَهُ الشَّهْوَهِ؛ تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص: ۲۷۴.

[۶]. مَا رَفَعَ امْرَأً کَهِمَّتِهِ وَ لَا وَضَعَهُ کَشَهْوَتِه‏؛ غرر الحکم و درر الکلم، ص: ۷۰۱. |

زیبایی هم زکات دارد و زکات زیبایی عفت و پاک‌دامنی است.[۳]

و البته هر چیزی آفتی دارد و آفت زیبایی، غرور و خودبزرگ‌بینی است.[۴]

نکته بسیار قابل توجه اینکه بر اساس فرمایش حضرت امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) اگر زکات زیبایی که همان عفت و پاکدامنی است پرداخت نشود، نعمت زیبایی در معرض نابودی قرار خواهد گرفت! و این مطلب به تجربه ثابت شده است و مردان و زنان زیبا و البته فاسد و بی تقوا در سنین میانسالی و کهنسالی یقینا زیبایی خود را از دست خواهند داد.

[۱]. حدیث از امام صادق (علیه‌السلام) در تحف العقول ، ص ۳۶۴؛ إِنَّ لِکُلِّ شَیْ ءٍ زَکَاهٌ وَ زَکَاهُ اَلْعِلْمِ أَنْ یُعَلِّمَهُ أَهْلَهُ.

[۲]. حدیث از امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) در تحف العقول ، ص ۳۸۱؛ الْمَعْرُوفُ زَکَاهُ النِّعَمِ وَ الشَّفَاعَهُ زَکَاهُ الْجَاهِ وَ الْعِلَلُ زَکَاهُ الْأَبْدَانِ وَ الْعَفْوُ زَکَاهُ الظَّفَرِ وَ مَا أَدَّیْتَ زَکَاتَهُ فَهُوَ مَأْمُونُ السَّلَبِ.

[۳]. حدیث از امیرالمؤمنین (علیه السلام) در عیون الحکم و المواعظ (للیثی)، ص: ۲۷۵ و مستدرک الوسائل ج۷ ص ۴۶؛ زَکَاهُ الْجَمَالِ الْعَفَافُ.

[۴]. حدیث از حضرت رسولُ اللّه صلی الله علیه و آله در تحف العقول ، ص ۶؛ آفَهُ الجَمالِ الخُیَلاءُ.

ای دل عبث مخور غم دنیا را     فکرت مکن نیامده فردا را

این دشت خوابگاه شهیدان است     فرصت شمار وقت تماشا را

از عمر رفته نیز شماری مکن     مشمار جدی عقرب و جزا را

آرامشی ببخش توانی گر     این دردمند خاطر شیدا را

ای دوست تا که دسترسی داری    حاجت برآر اهل تمنا را

زیرا که جستن دل مسکینان     شایان سعادتیست توانا را

مریم بسی به نام بود لیکن     رتبت یکی است مریم و عذرا را

خودرأی می نباش که خودرایی     راند از بهشت آدم و حوارا

پاکی گزین که راستی و پاکی     بر چرخ برافراشت مسیحا را

علم است میوه شاخه هستی را     فضل است پایه مقصد بالا را

نیکو نکوست غازه و گلگونه     نبود ضرور چهره زیبا را

ای نیک یا بدان منشین هرگز     خوش نیست وصله جامعه دیبا را

ای آنکه راستی به من آموزی     خود در ره کج از چه نهی پا را

خون یتیم در کشی و خواهی     باغ بهشت و سایه طوبی را

نیکی چه کرده‌ایم که تا روزی    نیکو دهند مزد عمل ما را

برداشتیم مهره رنگین را     بگذاشتیم لؤلؤ لالا را |

پروین اعتصامی
(دیوان، ص ۲۳)

پاسخ: اولاً، چگونه ممکن است که رنگ جلباب و چادر قرآنی، همانند رنگ چادرهای رایج فعلی مشکی باشد (طبق ادله)، ولی بتوان در روایات معصومین (علیهم‌السلام) حدیث معتبری مخالف قرآن، دربارهٔ کراهت استفاده از چادر مشکی پیدا نمود؟ آیا ممکن است اهل‌بیت (علیهم‌السلام) به‌عنوان بهترین مفسران و شارحان قرآن مجید، در احادیث خود مطلبی خلاف قرآن فرموده باشند؟ پرواضح است که پاسخ این سؤال منفی است؛ زیرا یکی از ملاک‌های صحت‌وسقم احادیث، موافقت و مخالفت محتوای آن‌ها با قرآن است. بر اساس ملاک یادشده، فرضاً اگر روایتی دربارهٔ کراهت پوشش مشکی بانوان واردشده باشد فاقد ارزش و اعتبار است.

ثانیاً، روایاتی که از ظاهر آن‌ها کراهت سیاه‌پوشی استفاده می‌شود، از نظر سند ضعیف‌اند. فقیه ژرف‌اندیش، مرحوم صاحب جواهر[۱] و مرحوم خویی[۲] نیز به ضعف سندی روایات مورد نظر تصریح کرده‌اند؛ بنابراین، به دلیل ضعف سند، این‌گونه روایات قابل استناد نیستند و نوبت به بررسی دلالت آن‌ها نمی‌رسد.

ثالثاً، ممکن است ادعا شود به دلیل متعدد بودن روایاتی که ظاهر آن‌ها دلالت بر کراهت پوشش سیاه دارد؛ و نیز به دلیل این‌که ضعف سند روایات در مستحبات و مکروهات، مانند موردبحث، خیلی مهم نیست، پس می‌توان در دلالت آن‌ها بحث کرد.

با فرض صحت ادعای فوق، بر اساس فحص و جست‌وجوی مفصلی که در احادیث انجام گرفت، حتی یک حدیث دربارهٔ کراهت پوشش چادر مشکی بانوان نیافتیم؛[۳]

به دلیل اختصاص کراهت پوشش مشکی به مردان، آن‌هم در غیر از کفش، عمامه و عبا، حتی یک نفر از فقیهان برجستهٔ شیعه به کراهت چادر مشکی زنان فتوا نداده است، بلکه برعکس، بعضی از مراجع تقلید، مثل رهبر معظم انقلاب اسلامی، آیت‌الله خامنه‌ای به عدم کراهت چادر مشکی تصریح کرده‌اند.

بنابراین، همان‌گونه که مرحوم صاحب جواهر فرموده‌اند، روایات مربوط به کراهت سیاه‌پوشی، شامل زنان نمی‌شود. ایشان در کتاب فقهی عمیق و معروف خود نقل کرده‌اند:

طبق تصریح کتاب‌های متعددی از علمای امامیه، کراهت پوشش سیاه مختص مردان است؛ زیرا شارع مقدس پوشش غلیظ‌تر و بیش‌تری برای زنان هنگام مواجهه با نامحرم قرار داده است بعضی از روایاتی که شارع مقدس در آن‌ها پوشش غلیظ را در مواجهه با نامحرم خواسته و از پوشیدن لباس نازک نهی کرده است در زیر ذکر می‌شود:

الف) عن امیرالمؤمنین علیه‌السلام: من رقّ ثوبه، رقّ دینه؛[۴]

ب) عن ابی عبد الله علیه‌السلام قال: لا یصلح للمرأه المسلمه ان تلبس من الخمر و الدروع ما لا یواری شیئا[۵] و رنگ مشکی، در مقایسه با رنگ‌های دیگر، به نحو بهتری پوشش غلیظ‌تر و بیش‌تر را تأمین می‌کند.[۶]

بنابراین، طبق نقل مرحوم صاحب جواهر، کراهت پوشش مشکی، مختص مردان است.

به دلیل اختصاص کراهت پوشش مشکی به مردان، آن‌هم در غیر از کفش، عمامه و عبا، حتی یک نفر از فقیهان برجستهٔ شیعه به کراهت چادر مشکی زنان فتوا نداده است، بلکه برعکس، بعضی از مراجع تقلید، مثل رهبر معظم انقلاب اسلامی، آیت‌الله خامنه‌ای به عدم کراهت چادر مشکی تصریح کرده‌اند و بعضی نیز، مانند آیت‌الله فاضل لنکرانی و آیت‌الله تبریزی بالاتر از عدم کراهت، به برتری حجاب با چادر مشکی فتوا داده‌اند که به بررسی این فتواها می‌پردازیم:

فتاوای مراجع درباره پوشش چادر مشکی:

سؤال: عده‌ای همراه با تبلیغات فرهنگی دشمن در روزنامه‌ها و سخنرانی‌هایشان می‌گویند چادر مشکی برای بانوان مکروه است و باید پوشش جدید مانند مانتو و کت‌ودامن با رنگ‌های متنوع جایگزین چادر مشکی شود؛ آیا چنین حرف و اقدامی صحیح است یا خیر؟

آیت‌الله خامنه‌ای (دام ظله):

این صحبت صحیح نیست و بهترین حجاب پوشش چادر است و چادر سیاه هم بی‌اشکال است و کراهت ندارد.

آیت‌الله تبریزی (ره):

زن باید بدن خود را در غیر وجه و کفین، از نامحرم بپوشاند و نیز باید زینت خود را بپوشاند و لباسی که زینت حساب می‌شود باید آن را هم بپوشاند و با چادر بهتر می‌تواند بدن و زینت را بپوشاند و چادر سیاه مثل عبای سیاه کراهت ندارد.

آیت‌الله بهجت (ره):

این اقدام باطل است.

آیت‌الله صافی گلپایگانی (دام ظله):

نظر مذکور صحیح نیست و مفاسد بسیار دارد. متأسفانه در این زمان عده‌ای اصرار بر آشکار شدن مفاتن زن و خروج او از ستر و عفاف که حفاظ شخصیت و ارزش و متانت اوست، دارند؛ مع الاسف می‌خواهند این امر را اسلامی جلوه دهند، درحالی‌که اسلامی نیست.

آیت‌الله فاضل لنکرانی (ره):

چادر مشکی بهترین نوع حجاب است و پوشیدن لباس‌هایی که جلب‌توجه کند، حرام است.

آیت‌الله مکارم شیرازی (دام ظله):

با توجه به اینکه در حال حاضر رنگ مشکی برای حفظ پوشش زنان بهتر است، کراهت آن ثابت نیست.[۷]

در استفتایی دیگر که پرسیده شده است: «آیا چادر مشکی کراهت دارد؟» پاسخ مراجع عظام تقلید  اینچنین است:

آیات عظام امام خمینی(ره)، بهجت(ره)، تبریزی، صافی، فاضل لنکرانی ،نوری همدانی و وحید خراسانی:

پوشیدن لباس سیاه هر چند مکروه است،ولی عبا از آن استثنا شده و چادر مشکی نیز داخل عنوان عبا است و مکروه نیست.

آیات عظام سیستانی و مکارم شیرازی:

به طور کلی لباس سیاه مکروه نیست،افزون برآن که چادر مشکی داخل عنوان عبا است و استثنا شده است.[۸]

[۱]. محمدحسن نجفی، جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام، ج ۸، ص ۲۳۳.

[۲]. ابوالقاسم خویی، شرح عروه الوثقی، کتاب الصلاه، ج ۱، مکروهات لباس مصلی.

[۳]. برای آشنایی با این روایات ر.ک: فروع کافی، ج ۲، کتاب الصلاه باب اللباس الذی تکره الصلاه فیه و ما لا تکره، ص ۳۹۷ و کتاب الزی و التجمل باب لبس السواد، ص ۴۴۹؛ وسایل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، ج ۳، کتاب الصلاه، ابواب لباس مصلی و مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، کتاب الصلاه، ابواب لباس مصلی.

[۴]. محدث نوری، مستدرک الوسائل، ج ۳، ص ۲۱۱ و ج ۳، ص ۲۴۹.

[۵]. الحر العاملی، وسائل الشیعه، ج ۳، ابواب لباس مصلی، باب ۲۱، حدیث ۲.

[۶]. محمد حسن نجفی، جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام، ج ۸، ص ۲۳۵.

[۷] . مسائل جدید از دیدگاه علما و مراجع تقلید، ج۱، ص۳۵.

[۸] . پرسشها و پاسخ های دانشجویی(نگاه و پوشش بسته)،ص۱۰۱

منبع: تبیان و …