الف: عوامل مادی:

فقدان برنامه‌ریزی و نظم در زندگی

از مهمترین عوامل مادی که مانع از توفیق درک نماز صبح می‌ شود، فقدان برنامه‌ریزی و نظم در زندگی است، مانند فقدان برنامه‌ای منظم برای خواب و یا عدم برنامه‌ریزی جهت قضا نشدن نماز صبح و یا ایجاد مشغله‌های پراکنده و فراتر از توانایی‌های خود که نتیجه‌ای جز ایجاد خستگی مفرط ندارد.

پرخوری در شب

علتی دیگر برای خواب طولانی و سنگین پرخوری در شب است، حضرت عیسی(علیه السلام) خطاب به بنی اسرائیل فرمودند: «ای بنی اسرائیل! خوردن خود را زیاد نکنید، زیرا هر کس بر خوردن خود بیفزاید، بر خوابیدن خود هم می‌افزاید و هر کس که بر خواب خود بیفزاید، از نماز کم می‌گذارد و در نتیجه در زمره غافلان نوشته می‌شود.[1]

آیت‌الله آقا عزیز خوشوقت درباره برخی کارهای که موجب قضا شدن نماز صبح شده می‌فرمایند: آدم شب زیاد پای تلویزیون بنشیند، غذای چرب هم بخورد، شب هم کوتاه باشد، طبیعی است که دیگر بیدار نمی‌شود، از ایشان پرسیدند: حالا اگر بخواهد بیدار شود چه کار باید بکند؟ ایشان پاسخ دادند: باید مقدماتش را فراهم کند. مقدمات یکی‌اش همین است، زود بخوابد، پای این تلویزیون ننشیند، غذای چرب و چیل نخورد، درست می‌شود إن‌شاء‌الله، بنابراین واجب است بر این آدم این کارها را بکند و الّا مبتلا به گناه قضاشدن نماز صبح می‌شود.

ب: عوامل معنوی

ضعف در خداشناسی

 یکی از مهمترین عوامل معنوی که موجب می‌شود تا انسان نسبت به نماز صبح اهمیت ندهد، عدم معرفت و شناخت نسبت به خداوند متعال و الطاف وی است، فرض کنید اگر با یکی از مسئوالان که حل مشکلتان در دست اوست قراری گذاشته‌اید و یقین دارید که وی در همان ساعت مقرر منتظر شما است. آیا واقعا شب به راحتی می‌خوابید و دیر بر سر قرار حاضر شده و یا با کسلی با وی مواجه می‌شوید؟

 اگر انسان واقعاً نسبت به الطاف الهی کمترین معرفتی داشته باشد و بداند که کسی که در نماز با او صحبت می‌کند، همانی است که او را از نیستی به دنیا آورده و تمامی نعمت های خود را نیز بر او ارزانی داشته تا به نهایت کمال و درجات بالای بهشتی دست پیدا کند و او همانی است که اختیار کمی و زیادی روزی‌اش را دارد ؛ همانی است که مرگ و زندگی‌اش در ید قدرت اوست، با این حال آیا نسبت به نماز با بی‌حالی برخورد خواهد کرد و یا آنکه سر از پا نشناخته و با تمام وجود به اقامه نماز عاشقانه خواهد پرداخت.

گناه

اعمال و رفتاری که انسان در طی روز انجام می‌دهد نقش بسیار مهمی در توفیق انسان نسبت به عبادات دارد؛ یعنی هر چه در طی روز کارهای شایسته از انسان سر بزند، توفیقات انسان نیز برای اعمال خوب دیگر بیشتر فراهم می‌شود و هر چه به گناه آلوده شود توفیق اعمال خوب از وی سلب می‌‌شود، لذا باید نسبت به این مسأله بسیار حساس بود تا به واسطه گناه درک لذت سحرخیزی را از دست نداد، از آیت‌الله بهجت سؤال شد: چه کنیم تا نماز صبحمان قضا نشود؟ در پاسخ فرمودند: کسی که باقی نمازهایش را در اول وقت بخواند؛ خدا او را برای نماز صبح بیدار خواهد کرد.

بیایم با عزم و اراده جدی نسبت به نماز اول وقت بینی شیطان را به خاک بمالیم، چرا که امام زمان(عج) درباره نماز می‌فرمایند: «فَمَا أُرْغِمَ أَنْفُ الشَّیْطَانِ بِشَیْ‏ءٍ أَفْضَلَ مِنَ الصَّلَاةِ فَصَلِّهَا وَ أَرْغِمْ أَنْفَ الشَّیْطَان‏»[2]؛ هیچ چیز مانند نماز، بینى شیطان را به خاک نمى‌مالد پس نماز بخوان و بینی شیطان را به خاک بمال.»

فرض کنید پشت پنجره‌ای رو به آفتاب نشسته‌اید، مادامی که حائلی مثل پرده بین شما و خورشید نباشد، به وضوح نور آفتاب را می‌بینید، اگر پرده‌ای پشت پنجره نصب کنید، مقداری از شدت نور را می‌گیرد، اگر پرده دیگری نصب کنید نور کمتر می‌شود. پرده‌ها را تا جایی اضافه می‌کنید که دیگر از نور آفتاب خبری نیست و شما در ظلمت مطلق قرار خواهید گرفت؛‌ گناه هم همین‌ طور است؛‌ از آنجا که ارتکاب گناه پرده حجابی میان بنده و خداوند ایجاد می‌کند، کثرت گناه و پافشاری بر ارتکاب آن، پرده‌های حجاب میان بنده و خدا را زیاد می‌کند تا جایی که ظلمت درون گناهکار را فرا می‌گیرد و نور هدایت را دریافت نمی‌کند؛ وقتی این طور شد می‌شود همانی که حضرت زینب(سلام الله علیها) در خطاب به یزید و در بیان علت چرایی ظلم یزید در حق امام حسین (علیه السلام) فرمود: «ثُمَّ کانَ عاقِبَةَ الَّذینَ أَساءُوا السّوأیٰ أَن کَذَّبوا بِآیاتِ اللَّهِ وَکانوا بِ‌ها یَستَهزِئونَ» (روم/10)؛ سپس سرانجام کسانی که اعمال بد مرتکب شدند به جایی رسید که آیات خدا را تکذیب کردند و پیوسته آن را مسخره می‌کردند.

از این تعبیر زیبا می‌توان دریافت، فاصله قداست تا قساوت، از ارتکاب گناه است، آری! گناه و آلودگی همچون «بیماری خوره»‌ به جان انسان می‌افتد و روح ایمان را می‌خورد و از بین می‌برد و کار به جایی می‌رسد که سر از تکذیب آیات الهی در می‌آورد و از آن هم فراتر می‌رود و او را به استهزاء و سخریه پیامبران و آیات الهی وا می‌دارد و به مرحله‌ای می‌رسد که دیگر، هیچ وعظ و اندرز و اندازی مؤثر نیست و جز تازیانه عذاب دردناک الهی راهی باقی نمی‌ماند!

منبع: فارس نیوز

إمْتَحِنُوا شیعتَنا عِنْدَ ثَلاثٍ: عِنْدَ مَواقیتِ الصَّلاةِ کَیْفَ مُحافَظَتُهُمْ عَلَیْها، وَ عِنْدَ أسْرارِهِمْ کَیْفَ حِفْظُهُمْ لَها عِنْدَ عَدُوِّنا، وَ إلی أمْوالِهِمْ کَیْفَ مُواساتُهُمْ لِإخْوانِهِمْ فیها.

 شیعیان و دوستان ما را در سه مورد آزمایش نمائید:

1 مواقع نماز، چگونه رعایت آن را می نمایند.

2 اسرار یکدیگر را چگونه فاش و یا نگهداری می کنند.

3 نسبت به اموال و ثروتشان که چگونه به دیگران رسیدگی می کنند و حقوق خود را می پردازند.

وسائل الشیعة: ج 4 ص 112.

امام صادق علیه السلام:

إنَّ النَّهارَ إذا جاءَ قالَ: یَابْنَ آدَم، أعْجِلْ فی یَوْمِکَ هذا خَیْراً، أشْهَدُ لَکَ بِهِ عِنْدَ رَبِّکَ یَوْمَ الْقیامَةِ، فَإنّی لَمْ آتِکَ فیما مَضی وَلاآتیکَ فیما بَقِیَ، فَإذا جاءَاللَّیْلُ قالَ مِثْلُ ذلِکَ.

 هنگامی که روز فرا رسد گوید: تا می توانی در این روز از کارهای خیر انجام بده که من در قیامت در پیشگاه خداوند شهادت می دهم و بدان که من قبلاً در اختیار تو نبودم و در آینده نیز پیش تو باقی نخواهم ماند. همچنین هنگامی که شب فرارسد چنین زبان حالی را خواهد داشت.

وسائل الشیعة: ج 16 ص 93 ح 2.

امام صادق علیه السلام:

من ماتَ یَوْمَ الْجُمُعَةِ عارِفاً بِحَقِّنا عُتِقَ مِنَ النّارِ وَ کُتِبَ لَهُ بَرائَةٌ مِنْ عَذابِ الْقَبْرِ.

 هرکس که در روز جمعه فوت نماید و از دنیا برود؛ و عارف به حقّ ما اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام باشد، از آتش سوزان دوزخ آزاد می گردد؛ و نیز از عذاب شب اوّل قبر در امان خواهد بود.

مستدرک الوسائل: ج 6 ص 66 ح 22.

امام صادق علیه السلام:

إنَّ الرَّجُلَ یَذْنِبُ الذَّنْبَ فَیَحْرُمُ صَلاةَاللَّیْلِ، إنَّ الْعَمَلَ السَّیِّی ءَ أسْرَعُ فی صاحِبِهِ مِنَ السِّکینِ فِی اللَّحْمِ.

 چه بسا شخصی به وسیله انجام گناهی از نماز شب محروم گردد، همانا تأثیر گناه در انجام دهنده آن گناه سریع تر از تأثیر چاقو در گوشت است.

اصول کافی: ج 2 ص 272.

آیت الله بهجت ره :

کسی که باقی نمازهایش را در اول وقت بخواند خدا او را برای نماز صبح بیدار خواهد کرد.
 صدای سخن عشق؛ حکمت ها و حکایت های نماز از زبان آیت الله بهجت؛ ص 107

امام صادق علیه السلام:

حَدیثٌ فی حَلالٍ وَ حَرامٍ تَأخُذُهُ مِنْ صادِقٍ خَیْرٌ مِنَ الدُّنْیا وَ ما فیها مِنْ ذَهَبٍ وَفِضَّةٍ.

 سخنی را درباره مسائل حلال و حرام و احکام دین خدا، از راست گوی مؤمنی دریافت کنی؛ بهتر و ارزشمندتر است از تمام دنیا و ثروت های آن.

وسائل الشیعة، ج‏27، ص: 98

بنابر اعلام سازمان خواروبار جهانی (فائو)، سالانه بیش از یک میلیارد و 600 میلیون تن مواد غذایی دور ریخته می‌شود که بخش عمده آنها قابل مصرف است. خارج از هزینه‌های زیست محیطی که این دورریز ایجاد می‌کند، هزینه‌های اقتصادی فراوانی نیز به بودجه خانوارها تحمیل می‌شود.

دور ریختن مواد غذایی یعنی دور ریختن پول؛ بنابر اعلام آژانس حفاظت از محیط زیست آمریکا، مردم این کشور به تنهایی سالانه بیش از 36 میلیون تن مواد غذایی دور می ریزند. همچنین، طبق اعلامسازمان خواروبار جهانی (فائو)،  هزینه دورریز مواد غذایی، بدون درنظر گرفتن ماهی و غذاهای دریایی، سالانه بیش از 750 میلیارد دلار است.

بسیاری از ما، درحالی روزانه مقدار زیادی مواد غذایی قابل مصرف را روانه سطل زباله می‌کنیم، که بیش از 759 میلیون نفر در سراسر جهان در فقط و گرسنگی مفرط هستند. این عمل اشتباه صرف نظر از اسراف و تبذیر بودن که یکی از گناهان کبیره   است،  روز به روز بر تعداد گرسنگان جهان می‌افزاید و سبب ضرر و زیان‌های اقتصادی فراوانی به بودجه خانوار می‌شود. اگر شما هم نمی‌خواهید در زمره اسراف‌کاران قرار بگیرید، در ادامه این گزارش می‌توانید از توصیه‌های مفیدی که برای به حداقل رساندن دور ریز مواد غذایی ارائه شده، استفاده کنید.

برنامه‌ریزی غذایی دقیق و واقع‌بینانه داشته باشید

امام صادق علیه السلام:

کُلُوا ما یَقَعُ مِنَ الْمائِدَةِ فِی الْحَضَرِ، فَإنَّ فیهِ شِفاءٌ مِنْ کُلِّ داءٍ، وَلا تَأکُلُوا مایَقَعُ مِنْها فِی الصَّحاری

 هنگام خوردن غذا در منزل، آنچه که اطراف سفره و ظرف می ریزد جمع کنید و میل نمائید که در آن ها شفای دردهای درونی است، ولی چنانچه در بیابان سفره انداختید؛ اضافه های آن را رها کنید (برای جانوران).

مستدرک الوسائل: ج 16 ص 288 ح 1.